Οικονομική Κρίση, ψυχιατρική μεταρρύθμιση και δημοκρατία

Η οικονομική κρίση, η ανασφάλεια και η κοινωνική αβεβαιότητα για το μέλλον δημιουργούν ένα πρωτοφανές σκηνικό με την αλματώδη αύξηση των ψυχικών διαταραχών στο γενικό πληθυσμό. Οι συνέπειες αυτής της αύξησης είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικές στην καθημερινότητα των ασθενών και των οικογενειών τους.

Εν όψει της εθνικής διαβούλευσης που θα γίνει αύριο Πέμπτη, 12 Ιανουαρίου, με αντικείμενο την Αναθεώρηση του ΨΥΧΑΡΓΩΣ,  βασικού προγράμματος  για την  ψυχική υγεία στη χώρα,  δημοσίευουμε στα ελληνικά, το άρθρου των Στέλιου Στυλιανίδη και Παναγιώτη Χόνδρου, που δημοσιεύτηκε στο έγκριτο  γαλλικό επιστημονικό περιοδικό L’ Information Psychiatrique (*)

Η σημασία που δίνουν οι Γάλλοι στα τεκταινόμενα της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στην Ελλλάδα, υπερβαίνει κατά πολύ τις εθνικές  δυσλειτουργίες, καθώς συνδέεται με το δημοκρατικό έλλειμμα και την αποδόμηση του κοινωνικού κράτους στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Εχει πολύ μεγάλη σημασία, οι κοινωνικοί εταίροι, αλλά πρωτίστως οι αρμόδιοι, να δεσμευτούν για το μελλοντικό σχεδιασμό στη δημόσια ψυχική υγεία και την εδραίωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, λαμβάνοντας υπόψη και το δεδομένο περιορισμό των πόρων κατά την οικονομική κρίση που διανύουμε.

Ακολουθεί ολόκληρο το άρθρο:

Στη συσχέτιση της οικονομικής κρίσης και της κρίσης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα, η απάντηση πρέπει να είναι πολιτική πρώτα και μετά επιστημονική.

Υπάρχει πλήθος ερευνών που υποστηρίζουν ότι η οικονομική κρίση επιβαρύνει την σωματική και ψυχική υγεία. Η εύλογη αυτή σύνδεση γίνεται δραματικά εμφανής ημέρα με την ημέρα στην Ελλάδα με επιπρόσθετο επιβαρυντικό παράγοντα την αποσάθρωση των δημοσίων υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Οι κύριες συνέπειες μιας οικονομικής κρίσης είναι η ανεργία, η μείωση του εισοδήματος, η γενικευμένη αβεβαιότητα και η περικοπή των δημοσίων δαπανών, περιλαμβανομένων των δαπανών για την υγεία. Σε συνθήκες οικονομικής κρίσης οι φτωχοί αποτελούν ομάδα κινδύνου, αφού είναι οι πρώτοι που πλήττονται. Παράλληλα, τα άτομα που ήδη νοσούν από ψυχικά νοσήματα, λόγω της υπάρχουσας έκπτωσης στη λειτουργικότητα, αποτελούν επίσης ομάδα υψηλού κινδύνου, δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο όπου η φτώχεια και ο προερχόμενος απ’ αυτή κοινωνικός αποκλεισμός ευνοεί τις ψυχικές διαταραχές αλλά και το αντίστροφο.

Στο τέλος του 2011, η ανεργία παρουσιάζει μία αύξηση της τάξης του 36,5%, με το ποσοστό της ανεργίας να φθάνει το δεύτερο τρίμηνο του 2011 στο 16,3%. Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης έχουν ήδη αρχίσει να αντανακλώνται στους δείκτες ψυχικής υγείας. Οι κλήσεις στη μία εθνική γραμμή βοήθειας για την αυτοκτονία έχουν παρουσιάσει αύξηση 70%. Το ποσοστό αυτοκτονιών έχει αυξηθεί από 2,8 ανά 100.000 πληθυσμού το 2008 σε 5,2 το 2010 (Giotakos, Karabelas, Kafkas, 2011). Η πιο πρόσφατη εθνική επιδημιολογική έρευνα δείχνει υψηλή θετική συσχέτιση ανάμεσα στην εκδήλωση επιθυμίας θανάτου και την ανεργία, αλλά και την εμφάνιση σοβαρής ψυχοπαθολογίας και ανεργίας (Mavreas et al., 2010). Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, 1 στους 6 Έλληνες ηλικίας 18-70 έχει αναπτύξει κλινικά σημαντική ψυχοπαθολογία και ένας στους 12 (600.000) σοβαρή ψυχοπαθολογία. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι 75% του πληθυσμού που εμφανίζουν κάποιου είδους ψυχοπαθολογία δεν λαμβάνουν κάποιου είδους θεραπεία για το πρόβλημα τους.

Οι αντιφάσεις και τα κενά στο σχεδιασμό πολιτικής για την ψυχική υγεία που αντιμετωπίζουμε διαρκώς μας είχαν προετοιμάσει για τις δραματικές εξελίξεις που καταδικάζει μεγάλο μέρος των κοινοτικών δομών στην Ελλάδα. Η περικοπή 36,8 εκατ. Ευρώ από τον σχετικό κωδικό του Υπουργείου Οικονομικών την 26-8-2011 οδηγεί σε άμεσο κλείσιμο των μονάδων ψυχικής υγείας που λειτουργούν με την ευθύνη των Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ) και την επιστροφή στα ψυχιατρεία 1500 ψυχικά πασχόντων που φιλοξενούνται στις στεγαστικές δομές, αφού όλο σχεδόν το εναπομείναν ποσό του προϋπολογισμού έχει ήδη απορροφηθεί το πρώτο εξάμηνο του 2011. Οι φορείς αυτοί καλύπτουν περίπου το 40% των κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και σε πολλές γεωγραφικές περιοχές είναι ο μοναδικός πάροχος.

Δυστυχώς, επιβεβαιώνονται οι χειρότεροι φόβοι καθώς τους τελευταίους μήνες έκλεισαν 2 δομές του Ελληνικού Κέντρου Ψυχικής Υγιεινής – του παλαιότερου κοινοτικού φορέα ψυχικής υγείας της χώρας- με αποτέλεσμα οι φιλοξενούμενοι ένοικοι, ασθενείς με χρόνια προβλήματα και μακρά παραμονή στα άσυλα, είτε να μεταφέρονται σ’ άλλες δομές είτε, περισσότεροι από 10, να επιστρέφουν στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής. Παράλληλα τα Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου που υλοποιούν δράσεις ψυχικής υγείας εντάσσονται σε προγράμματα περικοπών και συγχωνεύσεων με απόλυση 10 – 30% του προσωπικού τους. Το Υπουργείο Υγείας, χωρίς κανένα σχεδιασμό για τους ψυχικά πάσχοντες το 2012, ακολουθεί τυφλά τις επιταγές του Υπουργείου Οικονομικών που προέρχονται από τις εντολές της τρόικας (ΕΕ, ΕΚΤ και ΔΝΤ).

Αν δεν υπάρξει άμεση παρέμβαση των αρμόδιων υπουργών για ανατροπή αυτών των αποφάσεων:

• Ας πάρουν την πολιτική ευθύνη να ξανανοίξουν τα ήδη καταργημένα ψυχιατρικά άσυλα, να ενισχύσουν αυτά που έχουν απομείνει, να τροφοδοτήσουν τον ιδιωτικό τομέα, να διαλύσουν την ήδη μετέωρη προσπάθεια της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης
• Ας πάρουν την ηθική ευθύνη, να καταδικάσουν σε μη-ζωή, σε έναν κατήφορο κοινωνικής εξαθλίωσης, νομιμοποίησης της θυματοποίησης των «κοινωνικών αποβλήτων» και καταρράκωσης κάθε έννοιας ανθρώπινης αξιοπρέπειας, χιλιάδες ασθενείς με τις οικογένειες τους σε όλη τη χώρα και χιλιάδες εργαζόμενους σε μακρόχρονη ανεργία, καταδικάζοντας τη χώρα να χάσει οριστικά, ένα πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό και τεχνογνωσία σε αυτόν τον πολύ δύσκολο τομέα.
• Ας πάρουν την κοινωνική ευθύνη, με τα προσχηματικά και υποκριτικά επιχειρήματα λόγω Τρόικας να κόψουν ακόμα και τις πενιχρές συντάξεις των ασφαλισμένων ατόμων για να στηρίξουν δήθεν την κατάρρευση ενός συστήματος Κοινωνικής Πρόνοιας και Αλληλεγγύης που οι ίδιοι οι «πολιτικοί της χρεωκοπίας» δημιούργησαν πολύ πριν τα χρόνια του μνημονίου μέσα από την άνθιση της διαπλοκής, της ανομίας, της διαφθοράς, της συγκάλυψης της οργανωμένης φοροδιαφυγής – της ανικανότητας και ανεπάρκειάς τους.
• Ας πάρουν, τέλος, την ευθύνη της ύψιστης ιστορικής ύβρεως καταδικάζουν τα πιο αδύναμα τμήματα του πληθυσμού, λόγω οικονομικής κρίσης στην εξαθλίωση και ελεύθερη πτώση. Η αλματώδης αύξηση των αυτοκτονιών, της κατάθλιψης, των ψυχοσωματικών και αγχωδών εκδηλώσεων που συνδέονται άρρηκτα με την απουσία και αδυναμία επένδυσης στην όποια ελπίδα για το μέλλον του κόσμου, φαίνεται να αποτελούν απλούς δείκτες περικοπής και τροποποίησης ενός προϋπολογισμού.

Φοβόμαστε ότι οι εξελίξεις στο εσωτερικό της χώρας σταδιακά θα έχουν αντίκτυπο και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Στο βαθμό που ισχύει η θεωρία του οικονομικού ντόμινο και με δεδομένη την έλλειψη πολιτικού οράματος υπέρβασης της κρίσης και προώθησης της ευρωπαϊκής ενοποίησης στο επίπεδο ευρωπαϊκής ηγεσίας, οι οικονομικές επιπτώσεις θα επηρεάσουν και άλλες χώρες και μάλιστα τις πιο αδύναμες οικονομικά. Μαζί με τους ηγέτες του σκληρού πυρήνα της ευρωζώνης που κερδίζουν πολιτικό χρόνο και χάνουν το διακύδευμα επανασυγκρότησης μίας κοινωνικής Ευρώπης στη σημερινή συγκυρία. Πρώτη συνέπεια θα είναι, στο πλαίσιο του ευρύτερου ελλείμματος κοινωνικού κράτους, ο περιορισμός των πόρων για την υγεία και την κοινωνική πρόνοια, που έχουμε δει ήδη να ξεκινάει σε κάποιες περιπτώσεις και δεύτερη θα είναι η Ελλάδα να λειτουργήσει ως το αρνητικό παράδειγμα και case study, δίνοντας άλλοθι σε συντηρητικές κυβερνήσεις που θέλουν να ενεργοποιήσουν ιδρυματικές και νεοιδρυματικές στρατηγικές στην πράξη. 

Ως επαγγελματίες ψυχικής υγείας, είναι σημαντικό να υπερβούμε την παραλυτική εσωστρέφειά μας, αποτέλεσμα πολλαπλών ματαιώσεων και συσσωρευμένης απογοήτευσης για το μετέωρο βήμα της αποκαλούμενης «μεταρρύθμισης». Ακόμα, πρέπει να δούμε την ευρωπαϊκή πραγματικότητα και τους θεσμούς της όχι μόνο ως πηγή χρηματοδότησης και υποκατάστασης του φθαρμένου ελληνικού κράτους, αλλά ως πεδίο προκλήσεων, ανταλλαγών, τεχνογνωσίας. Οφείλουμε να δημιουργήσουμε ένα κοινό όραμα αλλαγής σε μια Ευρώπη κοινωνικής αλληλεγγύης και συνοχής.

Είναι σημαντικό επίσης, να μη σκεφτόμαστε μονοδιάστατα το πρόβλημα της δημόσιας ψυχικής υγείας με όρους διεκδίκησης και καταγγελίας του αναξιόπιστου κράτους, αλλά ΚΑΙ να προωθούμε νέου τύπου συνέργειες, καινοτομίες, δικτύωση με φορείς και άτομα που δεν ανήκουν μόνο στον κλειστό χώρο της  ψυχικής υγείας. Είναι η στιγμή που θα δοκιμαστεί πραγματικά η πίστη στην αρχή της συμμετοχής των χρηστών στη λήψη αποφάσεων και της ουσιαστικής ενδυνάμωσης της φωνής και των διεκδικήσεων τους.  Μπορούμε να περάσουμε στη συλλογική διεκδίκηση, με άλλες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις, στην πραγμάτωση ενός νέου κοινωνικού κράτους που να δημιουργεί ένα πλαίσιο για ανάπτυξη ίσων δυνατοτήτων και ευκαιριών σε όλους τους πολίτες, στον εξορθολογισμό, την εξυγίανση και την ποιοτική αναβάθμιση των υφισταμένων υπηρεσιών, τη σύνδεση ανάπτυξης μιας νέας δομής κοινωνικού κράτους με την εκπαίδευση, την αξιολόγηση, την  στοχευμένη λειτουργία, την  οικονομική ανάπτυξη, την αναγκαία αλλαγή της πολιτικής και θεσμικής διαδικασίας.

Το πρόβλημα δεν είναι η προστασία της ιδιαιτερότητας της ψυχιατρικής, αλλά η επαναδιαπραγμάτευσή της με άλλους κοινωνικούς συνομιλητές στις σημερινές συνθήκες οικονομικής και πολιτικής κρίσης.

Στέλιος Στυλιανίδης, Αν. Καθ. Κοιν. Ψυχιατρικής, Πάντειο Παν., Εθνικός εκπρόσωπος για την ψυχική υγεία στον Π.Ο.Υ., Αντιπρόεδρος Παγκόσμιας Εταιρείας για την Ψυχοκοινωνική Αποκατάσταση (WAPR)
Παναγιώτης Χονδρός, Ψυχολόγος MSc., Επ. Διευθυντής Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ)
(*)Stylianidis S., Chondros P., «Crise économique, crise de la réforme psychiatrique en Grèce : indice de déficit démocratique en Europe ?», L’Information Psychiatrique, 87:625-7).

 

Δημοσίευση: www.tvxs.gr