Στ. Στυλιανίδης στο tvxs.gr: Υπόθεση 13χρονου – Τι μπορεί να οδηγήσει έναν έφηβο στην βία

Κατόπιν της απόφασης της ανακρίτριας του Πύργου να προφυλακιστεί ο 13χρονος, που φέρεται να δολοφόνησε τα δυο ανίψια του στην Ηλεία, και την μεταφορά του στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων του Βόλου τίθενται τα ερωτήματα: γιατί μπορεί ένας έφηβος, τόσο μικρής ηλικίας, να οδηγηθεί σε μονοπάτια μίσους και εφόσον αυτό συμβεί τι είναι σε θέση η κοινωνία να κάνει προκειμένου να σωφρονιστεί ουσιαστικά ο νέος ώστε να επανενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο και να μην περιπλανηθεί ξανά σε όμοιους δρόμους; Του Νίκου Μίχου

 

Μιλώντας στο tvxs.gr ο καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής και ψυχαναλυτής, Στέλιος Στυλιανίδης, σχολιάζει πως η πράξη του 13χρονου είναι τόσο καταστροφική όσο και αυτοκαταστροφική και πρέπει να διευκρινιστεί από που πηγάζει αυτή η βία. Ταυτόχρονα παρατηρεί ότι κάτι «υπόγειο υφαίνεται στην ελληνική κοινωνία ωθώντας προς την βίαιη συμπεριφορά» προσθέτοντας ότι κάτι τέτοιο δεν είναι ασύνδετο με την διάχυση της νεοναζιστικής ιδεολογίας της Χρυσής Αυγής. Παράλληλα επισημαίνει ότι οι μνημονιακές πολιτικές έχουν οδηγήσει σε κατάρρευση δομές υπηρεσιών ψυχικής και παιδοψυχικής υγείας που ήδη από πριν το 2010 ήταν παραμελημένες αν και εξαιρετικά σημαντικές.

Ποιά είναι τα ψυχολογικά αίτια της πράξης του 13χρονου;

Με εκπλήσσει το πρώιμο της ηλικίας του έφηβου. Έκανε μια καταστροφική πράξη προς τα ανίψια του και μια αυτοκαταστροφική πράξη προς τον εαυτό του καθώς το μέλλον του μοιάζει προδιαγεγραμμένο.

Δεν γνωρίζουμε ποιοί παράγοντες κινδύνου ήταν εμφανείς στο οικογενειακό περιβάλλον. Είναι πολύ δύσκολο χωρίς στοιχεία να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα. Δεν γίνεται να καταλήξουμε σε ερμηνευτική υπόθεση αλλά μπορούμε να σχολιάσουμε μερικά δεδομένα.

Είναι τόσο βίαιη αυτή η πράξη που φαίνεται ο έφηβος να είχε μια ψυχωτική στιγμή. Να μην είχε επίγνωση αυτού που έκανε. Μια ψυχωτική στιγμή κατά την απελπισμένη αναζήτηση μιας αγάπης από την αδερφή του και τους γονείς του.

Τι κρύβεται πίσω από την εφηβική βία;

Πίσω από την βία του εφήβου πάντα υπάρχει ένα αίτημα για αγάπη. Αυτό το αίτημα φαίνεται να μένει ανικανοποίητο είτε λόγω της ανεπάρκειας των γονέων είτε και λόγω της ευθραυστότητας της ψυχολογίας του εφήβου. Όλα αυτά σχετίζονται με την πορεία του εφήβου μέσα στην οικογενειακή του διαδρομή.

Ίσως η βία να καλύπτει με πολύ πρωτόγονο τρόπο το μέρος της ντροπής που μπορεί να νιώθει ο έφηβος που είναι παραμελημένος και περιθωριοποιημένος από το οικογενειακό περιβάλλον.

Είναι μια ύστατη προσπάθεια να τραβήξει την προσοχή και να αμυνθεί προς αυτό που αισθάνεται ως κατάρρευση του ναρκισσισμού του – ότι η εικόνα του εαυτού του αιμορραγεί. Γνωρίζουμε, εξάλλου, ότι η ανακάλυψη του εαυτού και η βία συνδέονται πολύ στενά.

Πρόκειται πάντως για συνηθισμένη παράνοια του εφήβου. Προκύπτει από την ανικανότητα του εφήβου να ελέγξει τον εαυτό του. Η βία αυτή ίσως είναι απαραίτητη για να φτιάξει ο νέος ένα κόσμο ώστε να αντιπαρέλθει την αδιαφορία από τους γονείς και να συγχρωτιστεί με τους φίλους του.

Αυτή η βία που είναι απαραίτητη για την συγκρότηση του εαυτού του εφήβου, όταν δεν γίνεται αντικείμενο στοργής και φροντίδας, τότε μπορεί να εξελιχθεί σε καταστροφική βία. Μάλλον αυτή είναι και η περίπτωσή μας, που δείχνει να είναι ακραία παθολογική και καταστροφική.

Τέτοια περιστατικά, βέβαια, δεν έρχονται ως κεραυνός εν αιθρία. Πάντα ο έφηβος δίνει σημάδια στο περιβάλλον του και στους ειδικούς ότι θα οδηγηθεί σε κάτι παραπλήσιο.

Ποιοί παράγοντες οδηγούν στην μεταβολή του «χαρακτήρα» της βίας; 

Απέναντι σε βίαιες κινήσεις μπορεί το οικογενειακό περιβάλλον να εμφανίζεται αμφίθυμο και με αντιπαλότητα. Οι γονείς συχνά αισθάνονται άβολα από αυτές τις επιθετικές κινήσεις του εφήβου – που είναι μια άμυνα για την διατήρηση της ναρκισσιστικής εικόνας του εαυτού. Μοιάζουν ανήμποροι να διαχειριστούν και να μεταβολίσουν αυτές τις εξάρσεις μέσα από τις σχέσεις εμπιστοσύνης, στοργής και απαγορεύσεων όταν ο έφηβος ξεπερνά κάποια όρια.

Οι παράγοντες κινδύνου που μπορεί να οδηγήσουν σε αυτή την εκδήλωση βίας είναι τα ναρκωτικά, το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο της οικογένειας, βίαιη συμπεριφορά στο σχολείο, η έκθεση στην βία των ΜΜΕ και του σινεμά, μια αποδιοργανωμένη κοινότητα.

Στον χώρο της οικογένειας φαίνεται ότι παίζει ρόλο η αυταρχικότητα και ο απόλυτος έλεγχος του εφήβου όπως βέβαια και η παντελής έλλειψη πειθαρχίας. Δηλαδή όταν οι γονείς είτε θέλουν να θέσουν όλα τα όρια είτε είναι απόντες με χαμηλή εποπτεία.

Στην ελληνική οικογένεια ταυτίζεται η επίβλεψη με τον έλεγχο της επίδοσης στο σχολείο. Είναι ένα απόλυτο φετίχ της οικογένειας το παιδί να είναι άριστο – διαφορετικά δεν είναι «τίποτα». Όμως ο ψυχισμός του εφήβου είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Η απόρριψη, δε, από τους ομοίους του στο σχολείο ή στην γειτονιά οδηγεί τον νέο σε παραβατικές πράξεις για να δείξει ότι μπορεί. Για μαγκιά.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στις μέρες μας υπάρχει και η διάχυση της νεοναζιστικής βίας στα σχολεία από την Χρυσή Αυγή. Είναι μια παθοψυχολογική και καταστροφική ιδεολογία ειδικά την περίοδο της διαμόρφωσης του ψυχισμού του εφήβου. Εδώ, όμως, σημαντικό ρόλο έχει ο παιδαγωγός, η έλλειψη του οποίου μπορεί να έχει τεράστιες συνέπειες καθώς ο έφηβος θα μείνει εκτεθειμένος σε κινδύνους.

Το σωφρονιστικό σύστημα είναι αποτελεσματικό;

Με την κατάρρευση του κράτους πρόνοιας στην Ελλάδα έχουν διαλυθεί και διάφορες δομές που ήταν ήδη ελλιπείς πριν την κρίση και τις εφαρμογές των μνημονιακών πολιτικών. Σαν ειδικοί του χώρου τότε είχαμε κάνει μια σειρά προτάσεις για το ψυχιατρικό σύστημα και για το σωφρονιστικό σύστημα. Παρόλα αυτά οι προτάσεις μας δείχνουν να είναι στον αέρα.

Υπήρχαν και υπάρχουν τεράστιες ελλείψεις παροχής υπηρεσιών στον τομέα παιδικής ψυχιατρικής όπως και ψυχολογικής διαχείρισης παιδιών και εφήβων. Αντί, δηλαδή, το δικαστικό και παιδοψυχιατρικό σώμα να αποτελεί ένα σύνολο που να δημιουργεί υπηρεσίες σωφρονιστικές παιδιών και εφήβων που να προτάσσουν την επανένταξη των νέων στην κοινωνία μετά από μια πράξη βίας, το σύστημα κάνει ακριβώς το αντίθετο: Δεν υπερασπίζεται τα δικαιώματα του παιδιού αλλά το σπρώχνει σε ένα αρνητικό σπιράλ που θα διογκώσει την παραβατική συμπεριφορά.

Το σύστημα δεν πρέπει να είναι τιμωρητικό αλλά να προστατεύει και να αποτρέπει. Να βάλει τα όρια – γιατί χωρίς νόμους κοινωνία δεν υπάρχει -αλλά ταυτόχρονα να δίνει την δυνατότητα για να αποτραπεί νέα πράξη.

Το αυτονόητο στο εξωτερικό θα ήταν η διαχείριση του περιστατικού μέσα από έναν θεραπευτικό ξενώνα για έφηβους. Ο μοναδικός που υπήρχε στην Αθήνα έκλεισε λόγω υποχρηματοδότησης. Ήταν ο ξενώνας «Ήρις» της Εταιρίας Ψυχικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου.

Μια ακόμη τεράστια ανεπάρκεια συνιστά το ότι σε όλη την Αττική υπάρχουν λιγότερο από 25 κρεβάτια σε κλινικές εφήβων και οι εργαζόμενοι παλεύουν να κρατήσουν ένα υψηλό επίπεδο υπηρεσιών. Επίσης, δεν καταρτίζονται προγράμματα πρόληψης φαινομένων βίας όπως το bulling. Το κράτος απέναντι σε όλες αυτές τις ελλείψεις λέει ότι «τα αφήνουμε στην τύχη τους», «κόβουμε θέσεις» και «υποχρηματοδοτούμε».

Σε κάθε σύστημα που δεν στοχεύει στην επανένταξη και είναι απορριπτικό, απλά εντείνεται ο παθοψυχολογικός παράγοντας που οδηγεί τους νέους σε εγκληματική συμπεριφορά. Η βία ως απάντηση στην βία είναι το απόλυτο αδιέξοδο.

Πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό;

Κάθε περιστατικό είναι διαφορετικό από το άλλο και η κάθε γενίκευση είναι καταστροφική. Αλλά χρειάζεται εξειδικευμένο προσωπικό για το αντίθετο. Χρειάζεται χρόνος, χώρος και θεσμικό πλαίσιο – στοιχεία που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα. Πρέπει να γίνει πανεπιστημιακή μελέτη γύρω από το αντικείμενο.

Το θλιβερό είναι πως κάτι υπόγειο υφαίνεται στην ελληνική κοινωνία. Υπόγειο με την έννοια του πολλαπλασιασμού των περιστατικών βίας στην ελληνική κοινωνία που οδηγεί στην κατάρρευση της κοινωνικής συνοχής, στην ανασφάλεια για το μέλλον και στην ψυχική βία. Αυτά οδηγούν σε βίαια μονοπάτια και σχετίζονται με το φαινόμενο της Χρυσής Αυγής και της νεοναζιστής ιδεολογίας.

 

Δημοσίευση: www.tvxs.gr