Να αλλάξει η Ελλάδα, αλλά όχι εμείς

Ο ψυχαναλυτής, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Στέλιος Στυλιανίδης, με τη μακρά εμπειρία στη διδασκαλία και την αρθρογραφία περί του δημόσιου πολιτικού και κοινωνικού βίου, έχει εργαστεί άκοπα τριάντα χρόνια για την εθνική ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Σε μια δύσκολη στιγμή της χώρας (και της ψυχικής ζωής του τόπου) ανεβαίνει στη σκηνή του TedX Academy στις 26 Σεπτεμβρίου για να μοιραστεί με το κοινό μερικές από τις δύσκολες και σημαντικές εμπειρίες του. Τίτλος της ομιλίας του «Ελλάδα, μια χώρα που δεν θέλει να αλλάξει». Για την ψυχική ακαμψία της χώρας, και όχι μόνο, μίλησε στην «Κ».

– Πώς προέκυψε η πρόσκληση στο TEDX;

– Με συνάντησαν οι άνθρωποί του και μου ζήτησαν να κάνω μια ομιλία. Νομίζω με βρήκαν από τα γραπτά μου για την ψυχοπαθολογία της πολιτικής και κοινωνικής ζωής στην Ελλάδα, που έχει ενταθεί την περίοδο της κρίσης.

– Ως ψυχίατρος, ποια είναι η δική σας οπτική σε σχέση με το θέμα;

– Η δική μου οπτική προκύπτει από μερικά παραδείγματα βιωμάτων από την τριαντάχρονη πορεία μου σε αυτό που λέμε ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα. Αυτό που προσπαθήσαμε με λίγους συναδέλφους να κάνουμε και να αλλάξουμε την ασυλική πραγματικότητα σε αυτήν τη χώρα, ξεκινώντας ως συμβολική κίνηση με το θέμα της Λέρου το 1988. Είμαι πλήρως εμπλεκόμενος με αυτό το θέμα από το 1987.

– Ποιες ήταν αδρομερώς οι προσπάθειες της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης;

– Κατ’ αρχάς ν’ αλλάξουμε την κουλτούρα της βίας και στέρησης της ελευθερίας των ατόμων που έχουν μια ψυχιατρική διαταραχή. Προσπαθήσαμε να αλλάξουμε τη νοοτροπία όλων των εμπλεκομένων στο σύστημα, κάνοντας παρεμβάσεις με την εκπαίδευση του θεραπευτικού προσωπικού και την αλλαγή του βιοϊατρικού μοντέλου, που είναι μόνο φάρμακα και καταστολή. Και στην ενδυνάμωση των ίδιων των οικογενειών των ασθενών μέσα από συλλογικότητες. Πάνω από όλα ο πυρήνας της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, είναι η θεραπεία του ατόμου στο φυσιολογικό του περιβάλλον. Και μέσα σε αυτό τονίζεται η αξιοπρέπεια των ασθενών και τα δικαιώματά τους. Διότι έχουμε στην Ελλάδα το παράδοξο να μιλάμε συνεχώς για δημοκρατικά δικαιώματα και να έχουμε αρνητικό ρεκόρ στην Ευρώπη στο επίπεδο των αναγκαστικών νοσηλειών. Πάνω από το 60% των εισαγωγών στα ψυχιατρεία γίνεται με αναγκαστική νοσηλεία τη στιγμή που ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι 10%. Αυτό οφείλεται στο ότι δεν έχουμε άλλες δομές γι’ αυτούς τους ανθρώπους, εναλλακτικές λύσεις φροντίδας, και έχουμε ασυλική κουλτούρα. Πρέπει να αλλάξουμε νοοτροπία. Η αναγκαστική νοσηλεία είναι το τελευταίο μέτρο, ενώ σήμερα χρησιμοποιείται σαν κοινότοπο μέτρο.

– Υπάρχει κάποιος νόμος που να ορίζει τη νοσηλεία;

– Φυσικά, υπάρχει ένας καινούργιος νόμος του 1992, δημοκρατικός, αλλά δεν εφαρμόζεται στον βαθμό που παραβιάζεται κάτι πολύ βασικό, η τήρηση των ορίων κράτησης των ασθενών. Η απόφαση για ψυχιατρικό εγκλεισμό ενώ θα έπρεπε να εκδικάζεται στο πρώτο δεκαήμερο της νοσηλείας του ατόμου, έρχεται η ειδοποίηση για το δικαστήριο ερήμην του ασθενούς, 3, 4 ή και 5 μήνες αφότου έχει βγει ο ασθενής από το ψυχιατρείο όπου βρίσκεται με αναγκαστική νοσηλεία. Αυτό το θεωρώ κατάφωρη παραβίαση των συνταγματικών δικαιωμάτων.

– Υπήρχε μια χρηματοδότηση σημαντική τα προηγούμενα χρόνια.

– Ναι, κυρίως από την Ε.Ε. Εν μέρει υπήρξαν επιτυχίες σε αυτή τη μεταρρύθμιση, έκλεισαν πέντε ψυχιατρικά νοσοκομεία. Το Νταού για παράδειγμα δεν υπάρχει, στη θέση του υπάρχει ένα δίκτυο κοινωνικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας για παιδιά και εφήβους. Οπως και η Λέρος έχει συρρικνωθεί κ.ά. Αν όμως δεν υπάρχει συνέχεια στην πολιτική βούληση από εδώ και πέρα, εάν τοποθετείται η ψυχική υγεία στο κάτω μέρος της ατζέντας, καταλαβαίνετε ότι το αποτέλεσμα δεν είναι θετικό. Η αντίσταση όμως δεν έρχεται μόνο από τους πολιτικούς αλλά και από την ψυχιατρική κοινότητα, η οποία είναι προσανατολισμένη στο φάρμακο και δεν πιστεύει σε άλλους τρόπους ίασης. Επίσης, η μεγάλη πλειοψηφία των ψυχιάτρων είναι προσανατολισμένη στην ιδιωτική άσκηση του επαγγέλματός τους, πέρα από εμπλοκές σε τέτοια δύσκολα πεδία.

– Πού βρισκόμαστε σήμερα εν μέσω κρίσης;

– Ολα έχουν επιδεινωθεί. Οι πόροι είναι σημαντικοί, που λείπουν, αλλά δεν έχουμε ούτε σχέδιο για τη μεταρρύθμιση. Βρισκόμαστε σε ένα επώδυνο κενό, το οποίο πληρώνει η αύξηση των αναγκαστικών νοσηλειών, οι μη απαντήσεις στα χιλιάδες αιτήματα ανθρώπων που πάσχουν και λόγω κρίσης.

– Εχουν αυξηθεί τα περιστατικά λόγω κρίσης;

– Ναι, για παράδειγμα η κατάθλιψη έχει τετραπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια. Από ένα ποσοστό του 5% καλπάζει στο 14% και μιλώ για την κλινική κατάθλιψη στον γενικό πληθυσμό. Επίσης η αυτοκτονικότητα έχει αυξηθεί, οι αυτοκτονίες αυξάνονται, αλλά αυτό που έχει αυξηθεί μαζί με τη χρήση ουσιών, αλκοόλ, τις αγχώδεις διαταραχές, είναι αυτό που ονομάζω κοινωνική οδύνη. Η κοινωνική οδύνη συνδέεται με την αβεβαιότητα για το μέλλον, την έλλειψη ελπίδας, την έλλειψη προοπτικής, με την πραγματική δυνατότητα που έχει το άτομο να επενδύσει στο μέλλον.

– Οι αυτοκτονίες έχουν χρησιμοποιηθεί με διάφορους τρόπους και από τα ΜΜΕ και από την πολιτική. Αρκεί η κρίση για να οδηγηθεί κάποιος στην αυτοκτονία;

– Εχει γίνει μεγάλη συζήτηση στην επιστημονική κοινότητα γι’ αυτό το θέμα. Κατ’ απόλυτο αριθμό οι αυτοκτονίες έχουν αυξηθεί και υπάρχουν πρόσφατα στοιχεία από την ΕΛΣΤΑΤ. Θέλω όμως να τονίσω ότι οι αυτοκτονίες υποκαταγράφονται για θρησκευτικούς λόγους ή εμφανίζονται ως ατυχήματα για οικογενειακούς λόγους. Ποτέ όμως μια αυτοκτονία δεν συμβαίνει απλώς επειδή υπάρχει μια δύσκολη κοινωνική ή οικονομική κρίση. Ο καθένας από εμάς εσωτερικεύει την πραγματικότητα με πολύ διαφορετικό τρόπο. Αυτό που με ανησυχεί σε αυτήν τη συζήτηση είναι ότι αρχίζουμε λόγω της δυσπραγίας να έχουμε το φαινόμενο της ηρωοποίησης, της εξιδανίκευσης της αυτοκτονίας. Αυτό χρησιμοποιείται από τα ΜΜΕ, και τα κόμματα μέσα από τη λογική του εντυπωσιασμού και του λαϊκισμού. Ο λαϊκισμός είναι το βασικό μικρόβιο που έχει μολύνει το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.

Πρέπει να δοθούν λύσεις στους αδύναμους

– Σήμερα μπορεί να βοηθηθεί κάποιος που πάσχει;

– Λειτουργούν ακόμα δομές της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, με μία τεράστια όμως σειρά αναμονής. Γι’ αυτό πρέπει να δοθούν λύσεις στους ασθενέστερους και στους αδύναμους. Μέσω της ΕΠΑΨΥ, σε συνεργασία με Νορβηγούς και Γάλλους εταίρους, εφαρμόζουμε ένα πρόγραμμα αρωγής στην κατάθλιψη. Το πρόγραμμα ονομάζεται «Πολίτες ενάντια στην κατάθλιψη». Στην ουσία εκπαιδεύουμε πολίτες που έχουν βιώσει μια καταθλιπτική εμπειρία να γίνουν εκπαιδευτές και συντονιστές μέσα από δομημένη εκπαίδευση ομάδας αυτοβοήθειας σε άλλους που νοσούν. Πιλοτικά το εφαρμόζουμε σε 4 δήμους της Αττικής και σε νησιωτικές περιοχές.

– Γιατί η χώρα μας αντιστέκεται τόσο στην αλλαγή; Η κρίση είναι μόνο οικονομικής τάξης ζήτημα;

– Τα χρήματα είναι σημαντικά, αλλά εδώ αντιμετωπίζουμε το φαινόμενο ότι όλοι θέλουμε να αλλάξει η Ελλάδα, χωρίς να αλλάξουμε εμείς. Δεν αντέχουμε να εσωτερικεύσουμε την ευθύνη ότι δεν ανήκουμε μόνο στο ιδιωτικό αλλά και στη δημόσια σφαίρα. Μια τέτοια διχοτόμηση γίνεται υποκριτικά και τη συντηρούν και οι πολιτικοί, γι’ αυτό αποτυγχάνουν οι κάθε είδους μεταρρυθμίσεις στη χώρα μας. Στην ουσία κανείς δεν πιστεύει στις μεταρρυθμίσεις, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις. Στο συλλογικό ασυνείδητο υπάρχει άρνηση και θεωρίες συνωμοσίες για να συγκαλύπτουν την αδυναμία μας να αλλάξουμε, που είναι η ουσία του προβλήματος. Αυτή η άρνηση τροφοδοτείται από την υποκρισία του πολιτικού συστήματος, και είμαστε καταδικασμένοι όλοι μαζί να καταρρεύσουμε.

– Βλέπετε φως στο τούνελ;

– Το πολιτικό σύστημα τρέμει τους πολίτες που είναι ικανοί να αναστοχαστούν. Υπάρχει αυτή η κρίσιμη μάζα πολιτών, που λόγω του κυρίαρχου πολιτικού σκηνικού, βρίσκεται εγκλωβισμένη. Αυτή η μάζα είναι η ελπίδα. Εχω ψήγματα αισιοδοξίας ότι ακόμα και σε αυτήν τη χώρα μπορούν να υπάρξουν νησίδες μεταρρύθμισης.

Προσωπικό burn out

Σχετικά με την ομιλία του στο TedX Academy, λέει ο Στέλιος Στυλιανίδης: «Πέρα από έναν θεωρητικό λόγο και υποθέσεις εργασίες, η ομιλία μου στο TedX βασίζεται σε προσωπικά βιώματα επίπονα και επώδυνα, κατά τη διάρκεια της προσπάθειάς μου να αλλάξω την πορεία των ψυχιατρικών πραγμάτων στη χώρα. Προσπαθώντας να περάσω από τον λόγο στην πράξη, οι αντιστάσεις που συνάντησα ήταν σε όλα τα επίπεδα.

Αυτό το δήθεν κυριαρχεί παντού. Αυτό το δήθεν που δήθεν εξυπηρετεί τη θεραπευτική λειτουργία κακοποιεί τον ανθρώπινο ψυχισμό. Βιάζει τη σκέψη και το έχω ζήσει στο δέρμα μου, στο πετσί μου. Και εάν έχω μια πίστη σε αυτό που λέω είναι επειδή το έχω παλέψει. Εγώ ορισμένως φορές αισθάνθηκα το σύνδρομο του burn out, κυριολεκτικά. Γι’ αυτό πρέπει να λειτουργήσουν, να ενισχύσουμε νέου τύπου θεραπευτικές παρεμβάσεις, τη λειτουργία σε δίκτυα».​​

Ο κ. Στέλιος Στυλιανίδης συμμετέχει στο TedX Academy (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 26 Σεπτεμβρίου). Τίτλος της ομιλίας του «Ελλάδα, μια χώρα που δεν θέλει να αλλάξει». Περισσότερες πληροφορίες: www.tedxacademy.com .

Πηγή: Καθημερινή