Στις ομάδες αυτοβοήθειας ξέθαψα την πανοπλία μου

Σ. Στυλιανίδης, Τμήμα Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Π. Χονδρός, ΕΠΑΨΥ

Α. Μενεδιάτου και Γ. Ανδρώνη, Ελληνική Εταιρεία Διαταραχών Διάθεσης ΜΑΖΙ  

Τέλος Απριλίου ολοκληρώθηκε τυπικά το έργο «Πολίτες ενάντια στην κατάθλιψη». Για όλους όσους συμμετείχαν η περίοδος υλοποίησής του αποτέλεσε την έναρξη μίας νέας φάσης, μίας νέας προσέγγισης στα θέματα της ψυχικής υγείας. Αρχίσαμε να αντιμετωπίζουμε την κατάθλιψη με ελπίδα, με τα άτομα που έχουν βιώσει κατάθλιψη να συμβάλλουν στο σχεδιασμό των εκπαιδευτικών, στην ενημέρωση, στην εκπαίδευση, στην αξιολόγηση, στην προβολή του έργου. Ο Ισπανός φιλόσοφος, ποιητής και μυθιστοριογράφος Μιγκέλ ντε Ουναμούνο είχε μία θέση στα γραπτά του ότι «αυτό που μας κάνει ανθρώπους είναι η οδύνη». Πράγματι είδαμε ότι η οδύνη, το καταθλιπτικό βίωμα μπορεί, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, να φέρει κοντά τους ανθρώπους, ασχέτως αν κάποιος ζει στην Ελλάδα, τη Νορβηγία ή την Γαλλία, στην Αθήνα ή τις Κυκλάδες, είναι άνεργος ή συνταξιούχος. Αυτό που θελήσαμε να κάνουμε μέσα από την παρέμβαση αυτή ήταν να δούμε όχι μόνο τι μας κάνει ανθρώπους, αλλά και τι μας κάνει πολίτες, υπεύθυνα άτομα με δικαιώματα, αλλά και υποχρεώσεις, με δυνατότητα ελέγχου και επιρροής πάνω στη ζωή μας.

Σε μελέτες που ζήτησαν την άποψη των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας σχετικά με το τι σημαίνει ενδυνάμωση για τους ίδιους οι απαντήσεις ανέφεραν:

• Αυτοδυναμία

• Αξιοπρέπεια και σεβασμός

• Δύναμη – δυνατότητα λήψης αποφάσεων

• Πρόσβαση σε πληροφορίες και πόρους

• Αίσθημα ανήκειν και προσφοράς σε μία ευρύτερη κοινότητα

Στο πρόγραμμα Πολίτες ενάντια στην Κατάθλιψη εργαστήκαμε συστηματικά για την επίτευξη στόχων όπως αυτών που αναφέρονται παραπάνω. Η εκπαίδευση, η ενημέρωση και η δυνατότητα ανάληψης πρωτοβουλιών μέσα σε μία ομάδα, η δυνατότητα εναλλακτικής επιλογής στην αναζήτηση βοήθειας, πρόσφεραν αύξηση της αυτοδυναμίας. Πρόσφεραν επίσης δυνατότητα λήψης αποφάσεων για την ζωή τους και πρόσβαση σε πληροφορίες και εξειδικευμένο εκπαιδευτικό υλικό. Ο δημόσιος διάλογος είχε ως στόχο να ενισχύσει την αξιοπρέπεια και τον σεβασμό του καθενός. Όταν ρωτούσαμε στις συναντήσεις και στην αξιολόγηση «ποιο είναι το πιο σημαντικό στοιχείο που αποκομίσατε από την συμμετοχή σας», η απάντηση ήταν: φίλους, το αίσθημα ότι ανήκω κάπου.

Στο πρόγραμμα εκπαιδεύτηκαν 140 άτομα με προσωπική εμπειρία κατάθλιψης ως συντονιστές ομάδων αυτοβοήθειας για την κατάθλιψη. Απ’ αυτά τα άτομα ήδη άρχισαν να λειτουργούν ομάδες αυτοβοήθειας στο Ν. Ηράκλειο, την Πάρο, το Γαλάτσι, την Σύρο και την Τήνο, με τη συμμετοχή 60 περίπου ατόμων. Δημιουργήσαμε εξειδικευμένο εκπαιδευτικό υλικό που είναι διαθέσιμο διαδικτυακά. Προσαρμόσαμε στα ελληνικά το καθοδηγούμενο διαδικτυακό εργαλείο αυτοβοήθειας Ifightdepression που έχει δημιουργήσει η European Alliance Against Depression. Ήρθαμε σε επαφή με 35 διαφορετικούς φορείς (δημοτικές αρχές, κοινωνικές υπηρεσίες, συλλόγους, επιστημονικούς φορείς) και συνεργαστήκαμε για την υλοποίηση του προγράμματος και την αύξηση των παρεχόμενων υπηρεσιών στο τοπικό επίπεδο.

Η πρώτη εφαρμογή του μοντέλου έδειξε απόλυτα πετυχημένη, καθώς υπάρχουν αιτήματα πολιτών και φορέων για συνέχισή της, αλλά και μεταφορά στο εξωτερικό. Δυστυχώς, στην χώρα μας έχουμε παρατηρήσει διαχρονικά την δυσκολία μεταφοράς παραδειγμάτων καλής πρακτικής σε ευρύτερο επίπεδο και την δημιουργία εθνικών σχεδίων και πολιτικών που να εφαρμόζονται. Σε κεντρικό επίπεδο η χώρα φαίνεται να μην μπορεί να υιοθετήσει καινοτόμες δράσεις που τα διάφορα δίκτυα αλληλεγγύης και να προσφέρει πλαίσιο συντονισμού και αρχών. Αν και σε διεθνές επίπεδο υπάρχουν ελάχιστες μελέτες που να αναδεικνύουν αποτελεσματικές πρακτικές σχετικά με το συντονιμό ΜΚΟ σε περιόδους κρίσης, μοντέλων διαχείρισης της πληροφορίας, δημιουργίας πλαισίου, στην Ελλάδα το πρόβλημα είναι βαθύτερο από το οργανωσιακό επίπεδο και εισέρχεται σε επίπεδο κουλτούρας και μικρο-ναρκισσιστικών συγκρούσεων.

Παραφράζοντας τη Nina Wallerstein, η δημιουργία πλαισίου και η εφαρμογή αρχών ενδυνάμωσης αφορά πολιτικές, κοινωνικές και ψυχολογικές διαδικασίες, που θα αναδεικνύουν τους μηχανισμούς ελέγχου, τα θεσμικά ή δομικά εμπόδια, τις πολιτισμικές νόρμες και την κοινωνική μεροληψία, και επομένως επιτρέπουν στα άτομα να αντισταθούν στην εσωτερικευμένη καταπίεση και να αναπτύξουν νέες αναπαραστάσεις της πραγματικότητας. Στην περίπτωση μας ότι η κατάθλιψη αντιμετωπίζεται, η αλληλεγγύη είναι εξίσου σημαντική με την θεραπεία, ότι «μπορεί να είμαι καταθλιπτικός, αλλά είμαι και καταπληκτικός άνθρωπος».