Μήνας: Νοέμβριος 2020

του Στέλιου Στυλιανίδη

Πηγή: tvxs.gr

Ένα πρόσφατο κάλεσμα στο Facebook από αρνητές της πανδημίας αναφερόταν στην πατρίδα, τη θρησκεία και την οικογένεια με τόνο ηρωικό και χωρίς καμία ρωγμή στη βεβαιότητα ότι όλα όσα ζούμε είναι ψέμα.

«Ας γίνουμε μια φορά γροθιά για τα παιδιά μας, για την πατρίδα μας, για τη θρησκεία μας. Η Παναγία και ο Τριαδικός Θεός να είναι πάντα μαζί σας». 

Τέτοιου τύπου καλέσματα αρνητών της μάσκας και της πανδημίας θα μπορούσαν να είχαν υπογραφεί από οπαδούς του Τραμπ, από ομάδες που βρίσκουν την ταυτότητά τους στην αντίθεση με την παγκοσμιοποίηση, από ακροδεξιούς που ανακαλύπτουν τώρα τις ατομικές ελευθερίες κόντρα στα περιοριστικά μέτρα, από σέχτες προσηλωμένες σε θρησκευτικές δοξασίες, και αντιεξουσιαστές που αμφισβητούν κάθε συμμόρφωση σε κανόνες καταναγκασμού και αυταρχισμού για την προστασία της δημόσιας υγείας, αγανακτισμένους και απελπισμένους πολίτες της παρακμάζουσας μεσαίας τάξης που ανακουφίζονται με τον ανορθολογισμό και εκφορτίζουν το θυμό και την απόγνωσή του μέσα από τη διαμαρτυρία για τις ελίτ που τους κατέστρεψαν. 

Βλέπουμε ότι ο διάχυτος φόβος σε συνδυασμό με την άγνοια, την απρόβλεπτη έκβαση της πανδημίας, τις προκαταλήψεις απέναντι στην «τυραννία της ιατρικής εξουσίας» σε συνδυασμό με τις κοινωνικές ανισότητες και την απώλεια ελέγχου του παρόντος και του μέλλοντος δημιουργεί ένα πολύπλοκο κοινωνικό μωσαϊκό ατόμων που εύκολα «κανονικοποιούν» τον ανορθολογισμό και σε ορισμένες περιπτώσεις τον ακροδεξιό λόγο. 

Ένα εγχώριο παράδειγμα επικράτησης αρχαϊκών μηχανισμών άμυνας απέναντι στην αβεβαιότητα της πανδημίας είναι η διχοτόμηση που ευθαρσώς προέβαλαν οι αξιόλογες και υψηλού επιστημονικού κύρους καθηγήτριες κ.κ. Γιαμαρέλου και Λινού, διαχωρίζοντας την επιστήμη από την πίστη, με την εξαίρεση της θείας κοινωνίας από τους παράγοντες μετάδοσης του νέου ιού. 

    1. Κοινωνικό πλαίσιο της μετανεωτερικότητας: βασικά χαρακτηριστικά

Προκειμένου να γίνει κατανοητό σε τι υπέδαφος αναπτύσσονται τόσο οι γενικότερες θεωρίες συνωμοσίας όσο και ειδικότερα αυτές εν μέσω πανδημίας, είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη το κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο και τη συνάρθρωση ατομικού-συλλογικού. 

Όπως έχουν δείξει διάφοροι σημαντικοί κοινωνιολόγοι (Bauman, Castel), η κεντρική μορφή της ρευστής νεωτερικότητας, όπως αποκαλεί ο Zygmunt Bauman τη μετανεωτερικότητα, δηλαδή την κοινωνία των τελευταίων δεκαετιών, δημιουργεί δεσμούς εξ αρχής χαλαρούς ώστε να μπορούν να λύνονται εύκολα, γρήγορα και δίχως πόνο κάθε φορά που αλλάζουν οι περιστάσεις.

Η κεντρική μορφή, λοιπόν, της εποχής μας είναι ο άνθρωπος χωρίς μόνιμους, σταθερούς, διαρκείς, ανθεκτικούς δεσμούς, ο οποίος χαρακτηρίζεται από μια απελπισμένη αναζήτηση ταυτότητας, αυτοπροσδιορισμού και αυτοκατάφασης, καθώς και από ένα βαθύ αίσθημα ανασφάλειας.

Ο θρίαμβος του ατομικισμού σε μια νεοφιλελεύθερη κοινωνία οδήγησε τελικά στον θάνατο τον αδύναμο για αυτονομία και αυτοπραγμάτωση άτομο της νεωτερικότητας και έβαλε στη θέση του ένα άλλο, ανίκανο να εμπιστεύεται και να δεσμεύεται, με ρευστή ταυτότητα, βουτηγμένο στον κομφορμισμό και τον φόβο. 

Στη σύγχρονη κοινωνία, κατά τον R. Castel, επικρατεί ανασφάλεια και η κοινωνία μετατρέπεται σε «κοινωνία του ατόμου» και «κοινωνία κινδύνου». Οι πολίτες διακατέχονται από δύο διαφορετικούς τύπους ανασφάλειας:

α. Την ανασφάλεια του πολίτη (civil insecurity), η οποία αφορά στη διατήρηση της ακεραιότητας των αγαθών και των ατόμων σε ένα κατακερματισμένο και αδύναμο κράτος δικαίου, του οποίου βασικά εργαλεία είναι η αστυνομία και η δικαιοσύνη.

β. Την κοινωνική ανασφάλεια (social insecurity), στο πλαίσιο της οποίας οι άνθρωποι δεν έχουν πια εκείνα τα σταθερά στηρίγματα που θα τους επέτρεπαν να αισθάνονται κύριοι του μέλλοντος τους, στηριζόμενοι στη βάση ενός στέρεου παρόντος.

γ. Θα προσέθετα μετά τον Castel και μια τρίτη ανασφάλεια, την πολιτισμική – ανασφάλεια ταυτότητας, η οποία καθιστά το άτομο και την κοινωνική ομάδα με την οποία συνδέεται ευάλωτο. Αυτή η ευαλωτότητα εκφράζεται μέσα από μια ιδιαίτερη μορφή αποσύνδεσης από τον κοινωνικό δεσμό (desafilliation sociale). Αυτό είναι ένα φαινόμενο που απορρέει από μια συλλογική απώλεια των βασικών χαρακτηριστικών σημείων αναφοράς των μελών μιας κοινωνικής ομάδας, που δεν είναι μόνο η έλλειψη οικονομικής δύναμης, στέγασης, ιατρικής φροντίδας ή εκπαίδευσης, αλλά σε τελευταία ανάλυση το έλλειμμα αυτοεκτίμησης, σεβασμού και διαπραγματευτικής ισχύος απέναντι στους ισχυρούς ή στις «ελίτ». 

Συχνά, υπάρχει μια διαρκής αλληλεπίδραση εκφράσεων ατομικής ψυχοπαθολογίας και ανάλογων κοινωνικών συμπεριφορών: η ακινησία, η παθητικότητα, η αφωνία, η απουσία φαντασιώσεων, η αδυναμία έκφρασης σκέψης, η μονοτονία και επαναληπτικότητα της ζωής, η «μηχανική», αυτοματοποιημένη πραγματικότητα της καθημερινής ύπαρξης, διακόπτεται από εξάρσεις βίας, φανατισμού, ψυχοκινητικής διέγερσης ή και άκριτης συμμετοχής σε κινήματα «αμφισβήτησης του συστήματος».

Οι εξάρσεις αυτές μπορούν να εναλλάσσονται και με ψυχικές κινήσεις απόσυρσης στον εαυτό, έλλειψη αυτοφροντίδας, βουβά ή παγωμένα συναισθήματα, αντίσταση σε κάθε απόπειρα κινητοποίησης ή διεκδίκησης μιας πραγματικής και συμβολικής ζωής.

Όλα αυτά τα άτομα βιώνουν συχνά το σύνδρομο του αυτό-αποκλεισμού (Furtos, 2008), που σε κοινωνικό επίπεδο είναι ο αποκλεισμός από την ανθρώπινη κοινότητα, η έλλειψη αναγνώρισης από την κοινωνική ομάδα που ανήκε το άλλο, ο αποκλεισμός από τον τόπο της εργασίας, της κατοικίας, του πολιτισμού, της έννοιας του πολίτη που συμμετέχει σε μια κοινωνία. Η απώλεια του κουράγιου που αγγίζει τα όρια της παραίτησης και της απελπισίας είναι το βασικό παθογνωμονικό χαρακτηριστικό αυτής της κλινικής του εφήμερου. 

Σε ένα τέτοιο εύθραυστο υπέδαφος, λοιπόν, οι θεωρίες συνωμοσίας, συνδεόμενες με τον φανατισμό, είναι απλουστευτικές θεωρίες που διευκολύνουν την πολιτική σκέψη να ερμηνεύσει με κάποιον τρόπο τον κόσμο.

Ο κόσμος γίνεται ολοένα και περισσότερο πολύπλοκος και καταλαβαίνει κανένας την ανάγκη που αισθανόμαστε να καταφύγουμε πολλές φορές σε υπεραπλουστευμένες ερμηνείες.

Η απλουστευτική ερμηνεία διακρίνεται πολλές φορές από μια φοβερά ισχυρή, ακλόνητη πεποίθηση, η οποία σύμφωνα και με τον Karl Jaspers, μεγάλο φαινομενολόγο, ψυχίατρο και φιλόσοφο, δεν επιδέχεται καμία διορθωτική παρέμβαση.

Για παράδειγμα, οι πρόσφατες αντιδράσεις στην ελληνική κοινωνία των αρνητών της μάσκας, των διαδηλώσεων ενάντια στα μέτρα καταστολής της ελευθερίας, το «τσιπάκι που έβαλε ο Μπιλ Γκέιτς στις μάσκες για να καταστρέψει την κινέζικη οικονομία», η εκμετάλλευση των αντιφάσεων των επιστημόνων (Π.Ο.Υ., διαφορετικές γνώμες εμπειρογνωμόνων, κλπ), η υποκρισία της παγκόσμιας ελίτ και η συσκότιση των ευθυνών της για την καταστροφή του οικοσυστήματος και της παραγωγής των ζωονόσων στην Κίνα και τη Νοτιοανατολική Ασία, η πολιτική εκμετάλλευση των παραπάνω από μια επιχειρηματολογία άκρας δεξιάς (π.χ. Βελόπουλος) δείχνουν ότι οι οπαδοί αυτών των απόψεων δεν έχουν την παραμικρή διάθεση αμφισβήτησης των όσων σκέφτονται. 

Όσα προφανή αντεπιχειρήματα και να διατυπώσει κανείς κατά μιας παρανοϊκής αντίληψης, αποτυγχάνει γιατί η εμπιστοσύνη στην απλουστευτική ερμηνεία αποδεικνύεται ισχυρότερη από την κατάθεση ορθολογικών επιχειρημάτων.

Ο φανατισμός και η παράνοια σχετίζονται με αυτό το φαινόμενο. Φανατισμός σημαίνει, μεταξύ άλλων, να μην επιτρέπω στον εαυτό μου να αναδυθούν αμφιβολίες για τις εγκαθιδρυμένες ιδεολογικές μου πεποιθήσεις. Έτσι, υιοθετώ εύκολα ένα σύνθημα, ακόμη και φανατικό και βίαιο, το οποίο σημαίνει ότι δεν αναπτύσσω μια ιδέα αλλά μέσα από την ταύτιση σε μια ρητορική ικανότητα προσπαθώ να την επιβάλω. 

Ο Freud πολύ σωστά είχε πει το 1920 ότι τα άτομα που ανήκουν σε μια μάζα στερούνται της ατομικής τους ικανότητας να σκέφτονται κατά του ηγέτη-φορέα των συνθημάτων, και μετατρέπονται σε άβουλα, πανομοιότυπα μόρια και φορείς μιας ιδεολογίας που προωθείται μέσα από την επικράτηση των ανορθολογικών συνθημάτων.

Από εκεί προκύπτει και ο διάχυτος, τεράστιος φόβος να μείνω μόνος πέραν των ορίων της μάζας εντός της οποίας έχω ενσωματωθεί. Μόνος σημαίνει φόβος αναστοχασμού, ρωγμών, εσωτερικών συγκρούσεων, αντιφάσεων. Η διχοτόμηση σε καλό και κακό είναι πολύ πιο εύκολα επεξεργάσιμη από έναν πρωτόγονο ψυχισμό. 

    2. Θεωρητικά σημεία αναφοράς για θεωρίες συνωμοσίας

Συνήθως οι θεωρίες συνωμοσίας συνδέονται με ομάδες της άκρας δεξιάς. Ωστόσο, διάφορες μελέτες επεκτείνουν την επιρροή τους σε όλο το ακραίο φάσμα, επομένως και στην άκρα αριστερά. 

Έρευνες αναδεικνύουν ποικιλομορφία παραγόντων που ενθαρρύνουν τέτοιες στάσεις: Ιδεολογία, αγανάκτηση απέναντι σε αδικίες, φτώχεια, θρησκεία και κοινωνικά δίκτυα που παίρνουν χαρακτηριστικά κινήματος προώθησης ανορθολογικών θέσεων. 

Σχετικά πρόσφατη έρευνα (The power of unreason, 8/2010, Μπάρτλετ και Μίλερ) για τη λειτουργία πάνω από 50 τέτοιων ομάδων δείχνει ότι οι θεωρίες αυτές διατρέχουν όλο το φάσμα: θρησκευτικό, άκρα δεξιά και άκρα αριστερά, οικολογικό, αναρχικό, cult based (λατρευτικές σέχτες). 

Η ανάλυση δείχνει ότι οι θεωρίες συνωμοσίας κυριαρχούν σε όλο το εξτρεμιστικό φάσμα παρά τις μεγάλες διαφορές μεταξύ των εξτρεμιστικών ιδεολογιών: 

Για τις ακροδεξιές ομάδες το zog (zionist ocupied government) είναι ο πυρήνας. Για την Αλ Κάιντα και άλλες ριζοσπαστικές ισλαμιστικές ομάδες ο πυρήνας είναι μια ιουδοχριστιανοκαπιταλιστική συνεργασία που έχει σαν στόχο να καταστρέψει το ισλάμ. Για τις ακροαριστερές και αναρχικές ομάδες αυτό που κυριαρχεί είναι η καταγγελία των αστών που δήθεν εμπνέονται από τον μαρξισμό και συνεργάζονται με την ελίτ προκειμένου να οδηγήσουν σε νέα παγκόσμια τάξη και σε μια ολοκληρωτική διεθνή διακυβέρνηση. 

Α. Γενικές αρχές θεωριών συνωμοσίας

Δέκα αρχές που ακολουθούν οι μυημένοι σε κάθε θεωρία συνωμοσίας (Alain Bihr, Le Monde Diplomatique, 2010): 

    • Να μη μιλάμε για συνωμοσία: Υποστηρίζουν ότι η αλήθεια θα απελευθερώσει αφού αποκαλυφθεί το σχέδιο κυριαρχίας και αφού καταγγελθεί η δήθεν αντικειμενική πληροφορία των ΜΜΕ. 

    • Διεκδίκηση της πρωτοπορίας: Δεν πιστεύουν τις επίσημες εκδοχές, θεωρούν ότι η πλειοψηφία είναι ανίκανη να προστατευθεί από την προπαγάνδα του συστήματος, ενώ η μειοψηφία που αυτοί εκπροσωπούν έχει τη γνώση που δεν έχουν οι άλλοι. 

    • Να στηριζόμαστε δήθεν στην επιστήμη και τη λογική, τις οποίες διαστρέφουμε: Για παράδειγμα, επικαλούνται έναν τέως ερευνητή που αποχώρησε διαμαρτυρόμενος, έναν αιρετικό επιστήμονα κοκ. 

    • Να θέτουμε συστηματικά το ερώτημα: «ποιος ωφελείται από το έγκλημα που διαπράττεται». 

    • Αναζήτηση των διαταρακτικών λεπτομερειών: Δηλαδή τις αποχρώσεις που συμβάλλουν στην αμφισβήτηση της κυρίαρχης άποψης. 

    • Απόρριψη του τυχαίου και της αβεβαιότητας: Δεν υπάρχουν συμπτώσεις, κάθε γεγονός έχει τη σημασία του. 

    • Να στηριζόμαστε σε ιστορικά γεγονότητα: Τεκμηρίωση μέσω της σύγκρισης πολύ διαφορετικών μεταξύ τους γεγονότων. 

    • Να μην υποτιμούμε τον αντίπαλο. 

    • Ποτέ να μην υπερτιμούμε τον αντίπαλο και την ισχύ του. 

    • Αρνηση των αντιθέσεων: Πρέπει να υπάρχει συμπαγής αφήγηση η οποία να μην επιτρέπει ρήγματα. 

Παρά τη μεγάλη ετερογένεια των θεωριών συνωμοσίας υπάρχουν τρεις κεντρικοί άξονες που μπορεί να συνδέουν την εξάπλωσή τους: 

    • Το άτομο που έχει ρευστή ταυτότητα υποτάσσεται στη συλλογική ταυτότητα και δεν υπάρχει παρά δια μέσου της ομάδας αναφοράς που γίνεται συμβολική καταγωγή. 

    • Ζωή σημαίνει πάλη για το καλό μέσα από τον θρίαμβο του πιο δυνατού και του καλύτερου. Επομένως, η ανάπτυξη της ξενοφοβίας και του ρατσισμού μπορεί να γίνει κατανοητή μέσα από αυτή τη συλλογιστική. 

    • Η ταύτιση με αυτές τις θεωρίες συνωμοσίας βοηθά στη μείωση του άγχους, στην εκφόρτιση της επιθετικότητας, στον περιορισμό του φόβου απέναντι σε έναν κόσμο που δεν ελέγχουμε. 

Β.Ερευνητικά δεδομένα

Γιατί ο κόσμος πιστεύει σε θεωρίες συνωμοσίες γύρω από την πανδημία; Τα στοιχεία προέρχονται από μια σύγχρονη έρευνα (Μάρτιος 2020) από διάφορα πανεπιστήμια των ΗΠΑ με τη συμμετοχή του Χάρβαρντ. 

Δύο είναι οι κυρίαρχες πεποιθήσεις: 

    • Η απόρριψη της πληροφόρησης που προέρχεται από επιστήμονες και θεσμικά πρόσωπα κύρους. 

    • Η αντίληψη ότι υπάρχουν κίνητρα ιδεολογικά και οπαδικά πίσω από την παρουσίαση όσων σχετίζονται με την πανδημία. 

Τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν είναι τα ακόλουθα: 

    • Πόσο διαδεδομένες είναι οι συνωμοσιολογικές απόψεις; 
    • Ποιοι ψυχολογικοί, πολιτικοί και κοινωνικοί παράγοντες μπορούν να τις εξηγήσουν; 
    • Μπορεί ο οπαδισμός και παραινέσεις από πολιτικούς ηγέτες, όπως ο πρόεδρος των ΗΠΑ, να ενισχύσουν την παραπληροφόρηση σχετικά με την πανδημία; 

Τα βασικά ευρήματα: 

Μέσα από την επιδημιολογική μελέτη ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος πληθυσμού των ΗΠΑ (17-19 Μαρτίου 2020) διερευνήθηκε η επικράτηση και οι συσχετίσεις των πεποιθήσεων σχετικά με τις δύο θεωρίες συνωμοσίας για τον Covid 19. 

    • Δόθηκε από τις επίσημες αρχές και τα ΜΜΕ υπερβολική διάσταση στο υγειονομικό πρόβλημα. 

    • Χρησιμοποιήθηκε η πανδημία για να πληγεί ο πρόεδρος. 

    • 29% των πολιτών συμφωνούν ότι η απειλή του κορονοϊού έγινε αντικείμενο υπερβολής προκειμένου να καταστρέψουν τον πρόεδρο Τραμπ

    • 31% συμφωνούν ότι ο ιός δημιουργήθηκε και διαχύθηκε βάσει σχεδίου. 

    • Οι ισχυρότεροι προβλεπτικοί παράγοντες αυτών των ιδεών είναι α)μια ψυχολογική προδιάθεση προκειμένου να απορριφθεί η πληροφόρηση και η αφήγηση των γεγονότων της πανδημίας από τους ειδικούς (διάψευση-denialism), β) η τάση για conspiracy thinking, γ)πολιτικά και ιδεολογικά κίνητρα. 

    • Η στήριξη στον Ντ. Τραμπ έχει υψηλή στατιστική συσχέτιση με την πεποίθηση ότι η απειλή από τον κορονοϊό παρουσιάστηκε ως υπερβολική. 

    • Η συσχέτιση είναι ακόμη ισχυρότερη για τους πολίτες που είναι οι πλέον πολιτικοποιημένοι οι οποίοι υιοθέτησαν την αρχική προσέγγιση του Τραμπ ότι it s not a big deal. 

    • Η πεποίθηση ότι ο ιός κατασκευάστηκε είναι πολύ ισχυρότερη μεταξύ αυτών που αυτοπροσδιορίζονται ως Ρεπουμπλικανοί και Συντηρητικοί σε σχέση με τους Δημοκρατικούς και τους Φιλελεύθερους. 

Παράγοντες που εξηγούν αυτά τα αποτελέσματα κατά σειρά σπουδαιότητας: 

    • Συνωμοτική σκέψη.

    • Διάψευση. 

    • Οπαδισμός. 

    • Ιδεολογία (συντηρητική)

    • Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. 

    • Υψηλό θρησκευτικό αίσθημα. 

    • Νεαρές ηλικίες. 

    • Χαμηλό εισόδημα νοικοκυριών. 

    • Περισσότερο γυναίκες παρά άντρες. 

    • Μαύροι. 

    • Ισπανόφωνοι. 

Γ.Απόπειρα ερμηνείας των θεωριών συνωμοσίας

Συμπληρωματικά και σε συνάρτηση με την ήδη αναφερθείσα ψυχαναλυτική προσέγγιση της εισαγωγής σχετικά με τον φανατισμό και τον εθνικισμό, μπορούμε να παρατηρήσουμε και άλλους τρόπους λειτουργίας των θεωριών συνωμοσίας σε σχέση με την πανδημία: 

    • Δαιμονοποίηση του άλλου ή του εχθρού, δηλαδή την ορθολογική προσέγγιση, τον οποίο η κλειστή ομάδα θεωρεί υπαίτιο της καταστροφής. 

    • Απονομιμοποίηση μετριοπαθών φωνών που στηρίζονται σε επιστημονική τεκμηρίωση και τις κατατάσσουν ως μέρος της συνωμοσίας. 

    • Ενθάρρυνση κλειστής ομάδας φανατικών ακόμη και για προσφυγή στη βία μέσα από την αναπαραγωγή ακραίας συνθηματολογίας ώστε να αφυπνιστεί ο λαός. 

    • Οι θεωρίες συνωμοσίας προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα βαθύ ρήγμα μεταξύ κυβερνήσεων και κοινωνίας. 

    • Η ασυνείδητη ομαδική προσχώρηση σε ανορθολογικές θεωρίες μέσω της ομαδικής διάψευσης και της ομαδικής αυταπάτης ανακουφίζει από πρωτόγονα καταδιωκτικά άγχη και άγχη αφανισμού των ατόμων και της ευρύτερης ομάδας. 

3. Πολιτικοί προβληματισμοί 

Έχουν ενδιαφέρον οι παρατηρήσεις του Ντιντιέ Εριμπόν, γνωστού Γάλλου αριστερού διανοούμενου όσον αφορά ορισμένες κοινωνιολογικές και πολιτικές παρατηρήσεις την εποχή της πανδημίας:

    • Η σημερινή επίπονη κατάσταση της πανδημίας ανέδειξε τη σημασία του δημόσιου τομέα, των αγαθών που μας είναι απαραίτητα.

    • Η πανδημία ανέδειξε τις ανισότητες που είναι δραματικές. Όσο πιο φτωχός είναι κανείς τόσο πιο εκτεθειμένος είναι απέναντι στον ιό, δηλαδή στην ασθένεια και στο θάνατο. 

    • Η αντίφαση μεταξύ πολιτικής – συλλογικής και ατομικής ευθύνης. «Όταν μιλάμε για ατομική ευθύνη, ευρύτερα, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι πίσω από αυτήν μπορεί να κρύβεται μια άλλη συζήτηση που ενδεχομένως αποφεύγεται. 

    • Η πανδημία δεν είναι ούτε νεοφιλελεύθερη συνωμοσία ούτε μια εκδήλωση της βιοπολιτικής στο ανώτατο στάδιό της. Και έχει μεγάλη σημασία να προσέξει η αριστερά τι λέει απέναντι στο παραδοσιακό της ακροατήριο, το οποίο είναι πλέον κατακερματισμένο, διχασμένο και περιθωριοποιημένο.

Μια άλλη κοινωνιολογική προσπάθεια κατανόησης των θεωριών συνωμοσίας και των αρνητών του κορωνοϊού, πέρα από τις θεωρίες των ψεκασμένων, βρίσκεται στο εξής (Σιακαντάρης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 22/11/2020): «η απουσία κάθε αριστερής αφήγησης για το μέλλον είναι καθοριστική. Μετά το 1990, η κατάργηση του κομμουνισμού, περιέργως, στέρησε και τις δύο εκδοχές της αριστεράς, ριζοσπαστική και σοσιαλ-δημοκρατική, από τη δική τους αφήγηση: ‘του ενός άλλου κόσμου που είναι εφικτός η πρώτη και της διαρκούς αναπαραγωγής της αναδιανομής η δεύτερη’. Η Ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία άρχισε να κυβερνά σαν χριστιανοδημοκρατία και η χριστιανοδημοκρατία σαν σοσιαλδημοκρατία. Η δημοσιονομική πειθαρχία, και όχι ο νεοφιλελευθερισμός, έγινε ο βωμός του μοναδικού θεού στον οποίο θυσίαζαν οι δύο πόλοι της μεταπολεμικής ευημερίας». 

Και συνεχίζει ο Σιακαντάρης: «Μέσα από την τεχνοκρατικοποίηση και αποιδεολογικοποίηση των πολιτικών συστημάτων, οι πολίτες αισθάνονται όλο και πιο αποξενωμένοι από την πολιτική, αισθάνονται ένα βαθύ έλλειμμα αξιοπρέπειας. Με την συνομωσιολογία «λαμβάνουν τα όνειρα εκδίκηση κάποιων πολιτών που έχουν χάσει το έδαφος κάτω από τα πόδια τους. Ο αγανακτισμένος, ο ψεκασμένος, ο ανορθολογικός αντιστέκεται στη μη αναγνώριση της αξίας του μέσα από την ταύτιση του με τον ανορθολογισμό και τον φανατισμό» (Σιακαντάρης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 22/11/2020). 

Η κοινωνία των πολιτών έχει πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα για την αντιμετώπιση αυτού του διάχυτου και επικίνδυνου ανορθολογισμού σε σύγκριση με τις κυβερνητικές ανακοινώσεις και την κυβερνητική προπαγάνδα. 
Οπως υπογραμμίζει εύστοχα ο κοινωνιολόγος Z. Bauman (2010) «σε ένα ρευστό περιβάλλον πρέπει να περιμένουμε μία πλημμύρα ή μία ξηρασία;».

*Παρέμβαση του καθηγητή κοινωνικής ψυχιατρικής/ψυχίατρου-ψυχαναλυτή Στέλιου Στυλιανίδη στην διαδικτυακή εκδήλωση του «ΣΗΜΕΙΟΥ» «Covid και ακροδεξιά / ο ιός εξαπλώνεται – οι μάσκες πέφτουν»