Στέλιος Στυλιανίδης: Πανδημία και ψυχική υγεία – Μια αιωνιότητα και ένας χρόνος (ieidiseis.gr)

Πηγή: ieidiseis.gr

Στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε πώς θα είμαστε μετά την πανδημία. Γίνονται εκτιμήσεις και προβλέψεις για δίψα διασκέδασης και σεξουαλική απελευθέρωση αλλά και για το ακριβώς αντίθετο.

Η πανδημία εισέβαλε βίαια στην πραγματικότητά μας, η ανθρωπότητα ήταν απροετοίμαστη και ανυποψίαστη, η διάρκεια της περιπέτειας είναι μεγάλη, οι ανατροπές σε όλα τα επίπεδα συνταρακτικές και η αβεβαιότητα απόλυτη.

Στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε πώς θα είμαστε μετά την πανδημία. Γίνονται εκτιμήσεις και προβλέψεις για δίψα διασκέδασης και σεξουαλική απελευθέρωση αλλά και για το ακριβώς αντίθετο, για παρατεταμένο ιδρυματισμό και εσωστρέφεια.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι η επιστροφή σε κανονικές ψυχολογικές και κοινωνικές συμπεριφορές δεν είναι προβλέψιμη και η μετάβαση μπορεί να διαρκέσει πολύ.

Τι έχουμε μάθει μετά από έναν χρόνο μάχης με την πανδημία;

1.Κατέρρευσε η φαντασίωση της παντοδυναμίας και της μεγαλομανίας του σύγχρονου μετανεωτερικού ανθρώπου του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.

2.Η έκβαση μιας πανδημίας εξαρτάται από τη φυσική ιστορία της νόσου, το δημόσιο σύστημα υγείας, το προσωπικό υγείας, την ισχυρή κοινωνική συνοχή για τήρηση των μέτρων και αυτοπειθαρχία, από την αποφασιστικότητα και διαχειριστική ικανότητα των πολιτικών ηγεσιών.

3. Η ανθρώπινη απληστία που συνδέεται με την καταστροφή της φύσης στο όνομα του κέρδους έχει αναπόφευκτα συνταρακτικές επιπτώσεις στην ίδια την ανθρώπινη ζωή.

4. Οι εκρηκτικές ανισότητες ανάμεσα σε πλούσιες και φτωχές χώρες και ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς μέσα στην ίδια χώρα όχι απλώς δεν αμβλύνθηκαν αλλά επιδεινώθηκαν. Οι πλούσιοι δεν έγιναν απλώς πλουσιότεροι αλλά και είναι πιο προστατευμένοι απέναντι στο κοινό εχθρό σε όλα τα επίπεδα.

ΤΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΘΥΜΑΤΑ

Για τους ανθρώπους που θα έχουν χάσει δικούς τους ή θα έχουν νοσήσει το πέρασμα στο επόμενο στάδιο θα είναι εξαιρετικά οδυνηρό. Δεν θα έχουν μπορέσει να κλείσουν τα μάτια των αγαπημένων τους και να τους αποχαιρετήσουν, θα τους έχουν κηδέψει σε ειδικές περιοριστικές συνθήκες, θα έχουν φοβηθεί για τη ζωή τους σε κάποια ΜΕΘ ή σε κάποια κλίνη Covid ή θα έχουν ταλαιπωρηθεί στο σπίτι τους προσπαθώντας να μη μολύνουν την οικογένειά τους και υποφέροντας από συμπτώματα.

Αυτοί οι άνθρωποι είναι τα μεγαλύτερα θύματα της πανδημίας και θα χρειαστούν οργανωμένη ψυχολογική υποστήριξη, που θα έπρεπε να τους παρέχεται ήδη.

Μαζί τους είναι το υγειονομικό προσωπικό. Δεν χρειάζονται πολλά λόγια για να αποδείξει κανείς ότι έχουν ήδη εξουθενωθεί. Τους έτυχε ο κλήρος να υπηρετήσουν το εθνικό σύστημα υγείας σε μια ιστορικά πρωτοφανή υγειονομική κρίση και κάνουν το καθήκον τους σε δύσκολες συνθήκες με αυταπάρνηση και χωρίς ανταμοιβή. Ούτε οικονομική στήριξη, ούτε προσλήψεις μόνιμου προσωπικού, ούτε ανταπόκριση στα αιτήματά τους για κάλυψη βασικών ελλείψεων στις υποδομές.

Γιατροί και νοσηλευτές θα δυσκολευτούν πολύ να ξεπεράσουν την τραυματική εμπειρία και την βίαιη επίδραση της επαγγελματικής τους απασχόλησης στην προσωπική τους ζωή. Και η έγνοια των ειδικών ψυχικών υγείας πρέπει να είναι πρώτα γι αυτούς τους ανθρώπους. Πρέπει όλοι οι θεσμοί του χώρου, ψυχαναλυτικές και ψυχιατρικές εταιρείες, να προσφέρουν τη γνώση που διαθέτουν για τη στήριξη αυτών των ανθρώπων χωρίς όρους.

ΨΥΧΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

Όλοι όμως, ανάλογα με τις απώλειες που μετράει καθένας στο εισόδημα και στη ζωή του, θα βρεθούν σε μια κατάσταση μετατραυματικού στρες. Ειδικά για την ελληνική κοινωνία, ισχύει ότι η υγειονομική κρίση ακούμπησε τη δεκαετή οικονομική κρίση που προηγήθηκε και επομένως τη βρήκε με εξαντλημένες αντοχές.

Η πανδημία εισέβαλε βίαια στην πραγματικότητά μας, η ανθρωπότητα ήταν απροετοίμαστη και ανυποψίαστη, η διάρκεια της περιπέτειας είναι μεγάλη, οι ανατροπές σε όλα τα επίπεδα συνταρακτικές και η αβεβαιότητα απόλυτη.

Πανελλαδική έρευνα της Kάπα Research σχετικά με το τρίτο lockdown δείχνει ότι το 43% έχει φτάσει στα όριά του, το 40% δηλώνει πολύ κουρασμένο εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων, ενώ τα κυρίαρχα αρνητικά συναισθήματα είναι η πλήξη και ανασφάλεια/αβεβαιότητα για το μέλλον.

Από την έρευνα δεν μαθαίνουμε κάτι που δεν ξέραμε. Από τα λύματα μαθαίνουμε ότι έχει εκτιναχθεί η χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών, όπως επίσης ψυχοτρόπων φαρμάκων. Σε πολλές περιπτώσεις η χρήση αντικαταθλιπτικών, αγχολυτικών και ηρεμιστικών δεν γίνεται μετά από υπόδειξη ψυχιάτρου αλλά πρόκειται για αυτοσχεδιασμούς αυτοθεραπείας που κατά κανόνα είναι καταστροφικοί μεσοπρόθεσμα για την ψυχική υγεία.

Η συνθήκη της καραντίνας είναι έτσι κι αλλιώς πολύ πιεστική, ιδιαίτερα για τους ανθρώπους που είναι μόνοι και ευάλωτοι για λόγους υγείας. Η ταξική διάσταση είναι σημαντική για την ανθεκτικότητα του ατόμου. Είναι διαφορετική η καραντίνα σε μια βίλα με πισίνα ή σε ένα άνετο διαμέρισμα σε πράσινο προάστιο και διαφορετική σε ένα δυάρι υποβαθμισμένης γειτονιάς με γονείς παιδιά και παππούδες μέσα. Και είναι πολύ πιο εύκολο να διανύσει μια τέτοια σκληρή περίοδο περιορισμών και απαγορεύσεων κάποιος που δεν ανησυχεί για ενδεχόμενη κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου και κάποιου που φοβάται ότι θα μείνει άνεργος, θα κλείσει το μαγαζί του, θα βουλιάξει στα χρέη.

Κάτι που ισχύει για όλους είναι ότι τα μέτρα πρέπει να έχουν λογικό ειρμό για να μπορούν να εσωτερικευθούν. Η αντιφατικότητα, οι παλινωδίες, οι ανακολουθίες και η ασυνέπεια στις αναγγελίες των μέτρων μειώνουν την εμπιστοσύνη του πληθυσμού, εμποδίζουν την νοηματοδότηση και επομένως την ατομική ευθύνη, ενώ ενισχύουν την καχυποψία που μπορεί να φτάσει μέχρι και σε θεωρίες συνωμοσίας, την απαισιοδοξία, τον θυμό, τον φόβο και την αβεβαιότητα.

Τέσσερα ερωτήματα:

-Γιατί δεν έγινε έγκαιρα εντατική χρήση τεστ στο γενικό πληθυσμό και στοχευμένα σε ειδικές κατηγορίες, ενώ υπήρχαν ισχυρά κίνητρα γι αυτό από τα αποτελέσματα καλών πρακτικών σε άλλες χώρες;

-Γιατί δεν υπήρξε από την αρχή ειδική φροντίδα στις ευπαθείς ομάδες (από υποκείμενα νοσήματα) και δεν έχει ακόμη ξεκινήσει ο εμβολιασμός τους;

-Γιατί δεν έγινε έγκαιρα και οργανωμένα η επίταξη κλινών του ιδιωτικού τομέα ώστε να αποσυμφορηθεί το εθνικό σύστημα υγείας;

-Γιατί δεν έγιναν στοχευμένα τοπικά lockdown αλλά ίσχυσε το τυφλό καθολικό lockdown ακόμη και σε περιοχές που δεν το χρειάζονταν;

Το τελευταίο lockdown είναι fake. Αφενός δεν ελέγχεται η εφαρμογή των μέτρων, αφετέρου υφίστανται επαχθείς και παράλογοι περιορισμοί όπως η απαγόρευση κυκλοφορίας μετά τις έξι το απόγευμα τα σαββατοκύριακα και η απαγόρευση σωματικής άσκησης μετά τις εννιά το βράδυ μέσα στην εβδομάδα.

Όλα αυτά αυξάνουν την ψυχική δυσφορία, τα επίπεδα μοναξιάς, την ευερεθιστότητα, τις καταθλιπτικές αντιδράσεις και πιθανώς τη χρήση αλκοόλ και ουσιών.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Όλες οι πρόσφατες έρευνες (2020-2021) που έχουν δημοσιευτεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά κύρους συγκλίνουν στα εξής ευρήματα:

-Αύξηση των αγχωδών διαταραχών, της κατάθλιψης, των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών (αυτοκτονικότητα, βλαπτικές συμπεριφορές για την υγεία, μικροπαραβατικές συμπεριφορές), επιδείνωση της κατάστασης των ατόμων που πάσχουν από σοβαρή ψυχιατρική διαταραχή, από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και από διαταραχές πρόσληψης τροφής.

-Αύξηση της χρήσης αλκοόλ, ναρκωτικών ουσιών, αλόγιστη χρήση ψυχοφαρμάκων.

-Αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας και της κοινωνικής απόσυρσης μέχρι το επίπεδο του “νεοϊδρυματισμού” στα σπίτια.

-Οι παράγοντες στρες που συνδέονται με το παρατεταμένο lockdown αποτυπώνονται σε συμπτώματα μετατραυματικού στρες, θυμό, ευερεθιστότητα, αίσθημα μοναξιάς, ανία, φόβο για το μέλλον, αϋπνία στιγματισμό των ατόμων που έχουν νοσήσει.

Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτοί οι παράγοντες στρες σε συνδυασμό με το συλλογικό τραύμα πιθανώς θα έχουν μακρά διάρκεια και μετά το τέλος της πανδημίας.

ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ

Η γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306 διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο για την κοινωνική καταλλαγή ιδιαίτερα στο πρώτο κύμα της πανδημίας. Ωστόσο, δεν μπορεί να υποκαταστήσει ένα οργανωμένο τομεοποιημένο δίκτυο κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Η στήριξη από την ΕΕ μας δίνει τη δυνατότητα να επανασχεδιάσουμε και να ενισχύσουμε το δημόσιο σύστημα υγείας δίνοντας έμφαση και σε στοχευμένες δράσεις ψυχικής υγείας.

Για παράδειγμα, ενίσχυση των ανεπαρκών κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας (κέντρα ψυχικής υγείας, κέντρα ημέρας, κινητές μονάδες αστικού και αγροτικού τύπου), δράσεις προαγωγής και αγωγής ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα για παιδιά και εφήβους, στοχευμένες δράσεις με πρότυπο καλές πρακτικές της ΕΕ για αντιμετώπιση της κατάθλιψης και πρόληψη της αυτοκτονικότητας και, τέλος, συστηματική ψυχολογική στήριξη των λειτουργών του συστήματος υγείας. Έχουμε ήδη αργήσει πολύ.

Το βασικό πρόταγμα είναι η στρατηγικής της «whole society approach», όπως προτείνει και ο ΠΟΥ, δηλαδή της δημιουργίας ισχυρών κοινοτικών δικτύων κοινωνικής αλληλεγγύης.
Δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη χωρίς γενναία επένδυση στην υγεία, στην ψυχική υγεία και στην καινοτομία.

Δώσαμε μάχη για να ενταχθεί ειδικός ψυχικής υγείας στην επιτροπή των επιστημόνων του υπουργείου Υγείας και ευτυχώς έγινε αυτό, έστω και με καθυστέρηση. Περιμένουμε όμως να δούμε στην πράξη το ενδιαφέρον για την ψυχική υγεία αυτών που έχουν την ευθύνη των εισηγήσεων. Γιατί για την πανδημία ψυχικής υγείας που έρχεται δεν θα υπάρχει εμβόλιο – μόνο πρόληψη και συστηματική ψυχοκοινωνική παρέμβαση μπορεί να γίνει.

ΕΝΑ ΘΕΤΙΚΟ ΠΑΡΆΔΕΙΓΜΑ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΓΙΑ ΝΟΣΟΥΝΤΕΣ COVID-19, ΤΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΤΟΥΣ & ΤΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ

Το Υπουργείο Υγείας της Ελλάδας, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των ψυχολογικών συνεπειών της covid-19, υλοποιεί πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης για τους νοσούντες με covid-19, τους οικείους τους, τους εργαζόμενους των νοσοκομείων covid-19, καθώς και τους ασθενείς με χρόνιες παθήσεις που πλήττονται από τις συνθήκες της πανδημίας.

Η δράση θα υλοποιηθεί σε συνεργασία με τις Υγειονομικές Περιφέρειες (ΥΠΕ), τα νοσοκομεία, τις κλινικές covid-19 και τις μονάδες ψυχικής υγείας. Στο πλαίσιο αυτό, έχει γίνει διασύνδεση

Το Κέντρο Ημέρας «Franco Basaglia» της ΕΠΑΨΥ, με το συντονισμό της Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης & Ψυχικής Υγείας «Αργώ», έχει αναλάβει την ψυχοκοινωνική υποστήριξη νοσούντων με covid-19, των οικογενειών τους και του υγειονομικού προσωπικού σε τέσσερα νοσηλευτικά ιδρύματα της 1ης ΥΠΕ: Γενικό Νοσοκομείο Αττικής “Σισμανόγλειο”, Νοσοκομειακή Μονάδα “Αμαλία Φλέμιγκ”, Γενικό Ογκολογικό Νοσοκομείο Κηφισιάς “Οι Άγιοι Ανάργυροι” και Γενικό Νοσοκομείο Αττικής ΚΑΤ.

Η ομάδα παρέμβασης της ΕΠΑΨΥ αποτελείται από ψυχολόγους , ψυχίατρο και κοινωνικό Λειτουργό και θα προσφέρει διαδικτυακά σε ενδιαφερόμενους ατομική, ομαδική και οικογενειακή υποστήριξη, καθώς και ιστοδιαλέξεις (webinars) για τους υγειονομικούς.

Οι υπηρεσίες προσφέρονται άμεσα (εντός 48 ωρών). Ο ενδιαφερόμενος μπορεί να έρθει σε επικοινωνία με τα μέλη της ομάδας παρέμβασης τηλεφωνώντας στο 6907722368 ή αποστέλλοντας μήνυμα, με την ένδειξη «Αίτημα υποστήριξης», στην ηλεκτρονική διεύθυνση: covidsupport@epapsy.gr

Στο πρόγραμμα μπορούν να απευθύνονται σε άτομα:

• που νοσούν με covid-19
• που φροντίζουν νοσούντες ή έχουν χάσει κάποιον δικό τους άνθρωπο από covid-19
• με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις που έχουν νοσήσει ή έχουν υποκείμενα νοσήματα και η πανδημία επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργικότητά τους
• με οξεία αντίδραση στρες και άγχους λόγω της πανδημίας
• του υγειονομικού προσωπικού που παρουσιάζουν συμπτώματα άγχους, ψυχολογικής κόπωσης, επαγγελματικής εξουθένωσης, κτλ.

Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, επίτιμος πρόεδρος ΕΠΑΨΥ (Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας)