Ανακοίνωση

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Θεωρίες συνωμοσίας εν μέσω πανδημίας: Μπροστά στο φάντασμα της ακροδεξιάς (tvxs.gr)

του Στέλιου Στυλιανίδη

Πηγή: tvxs.gr

Ένα πρόσφατο κάλεσμα στο Facebook από αρνητές της πανδημίας αναφερόταν στην πατρίδα, τη θρησκεία και την οικογένεια με τόνο ηρωικό και χωρίς καμία ρωγμή στη βεβαιότητα ότι όλα όσα ζούμε είναι ψέμα.

«Ας γίνουμε μια φορά γροθιά για τα παιδιά μας, για την πατρίδα μας, για τη θρησκεία μας. Η Παναγία και ο Τριαδικός Θεός να είναι πάντα μαζί σας». 

Τέτοιου τύπου καλέσματα αρνητών της μάσκας και της πανδημίας θα μπορούσαν να είχαν υπογραφεί από οπαδούς του Τραμπ, από ομάδες που βρίσκουν την ταυτότητά τους στην αντίθεση με την παγκοσμιοποίηση, από ακροδεξιούς που ανακαλύπτουν τώρα τις ατομικές ελευθερίες κόντρα στα περιοριστικά μέτρα, από σέχτες προσηλωμένες σε θρησκευτικές δοξασίες, και αντιεξουσιαστές που αμφισβητούν κάθε συμμόρφωση σε κανόνες καταναγκασμού και αυταρχισμού για την προστασία της δημόσιας υγείας, αγανακτισμένους και απελπισμένους πολίτες της παρακμάζουσας μεσαίας τάξης που ανακουφίζονται με τον ανορθολογισμό και εκφορτίζουν το θυμό και την απόγνωσή του μέσα από τη διαμαρτυρία για τις ελίτ που τους κατέστρεψαν. 

Βλέπουμε ότι ο διάχυτος φόβος σε συνδυασμό με την άγνοια, την απρόβλεπτη έκβαση της πανδημίας, τις προκαταλήψεις απέναντι στην «τυραννία της ιατρικής εξουσίας» σε συνδυασμό με τις κοινωνικές ανισότητες και την απώλεια ελέγχου του παρόντος και του μέλλοντος δημιουργεί ένα πολύπλοκο κοινωνικό μωσαϊκό ατόμων που εύκολα «κανονικοποιούν» τον ανορθολογισμό και σε ορισμένες περιπτώσεις τον ακροδεξιό λόγο. 

Ένα εγχώριο παράδειγμα επικράτησης αρχαϊκών μηχανισμών άμυνας απέναντι στην αβεβαιότητα της πανδημίας είναι η διχοτόμηση που ευθαρσώς προέβαλαν οι αξιόλογες και υψηλού επιστημονικού κύρους καθηγήτριες κ.κ. Γιαμαρέλου και Λινού, διαχωρίζοντας την επιστήμη από την πίστη, με την εξαίρεση της θείας κοινωνίας από τους παράγοντες μετάδοσης του νέου ιού. 

    1. Κοινωνικό πλαίσιο της μετανεωτερικότητας: βασικά χαρακτηριστικά

Προκειμένου να γίνει κατανοητό σε τι υπέδαφος αναπτύσσονται τόσο οι γενικότερες θεωρίες συνωμοσίας όσο και ειδικότερα αυτές εν μέσω πανδημίας, είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη το κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο και τη συνάρθρωση ατομικού-συλλογικού. 

Όπως έχουν δείξει διάφοροι σημαντικοί κοινωνιολόγοι (Bauman, Castel), η κεντρική μορφή της ρευστής νεωτερικότητας, όπως αποκαλεί ο Zygmunt Bauman τη μετανεωτερικότητα, δηλαδή την κοινωνία των τελευταίων δεκαετιών, δημιουργεί δεσμούς εξ αρχής χαλαρούς ώστε να μπορούν να λύνονται εύκολα, γρήγορα και δίχως πόνο κάθε φορά που αλλάζουν οι περιστάσεις.

Η κεντρική μορφή, λοιπόν, της εποχής μας είναι ο άνθρωπος χωρίς μόνιμους, σταθερούς, διαρκείς, ανθεκτικούς δεσμούς, ο οποίος χαρακτηρίζεται από μια απελπισμένη αναζήτηση ταυτότητας, αυτοπροσδιορισμού και αυτοκατάφασης, καθώς και από ένα βαθύ αίσθημα ανασφάλειας.

Ο θρίαμβος του ατομικισμού σε μια νεοφιλελεύθερη κοινωνία οδήγησε τελικά στον θάνατο τον αδύναμο για αυτονομία και αυτοπραγμάτωση άτομο της νεωτερικότητας και έβαλε στη θέση του ένα άλλο, ανίκανο να εμπιστεύεται και να δεσμεύεται, με ρευστή ταυτότητα, βουτηγμένο στον κομφορμισμό και τον φόβο. 

Στη σύγχρονη κοινωνία, κατά τον R. Castel, επικρατεί ανασφάλεια και η κοινωνία μετατρέπεται σε «κοινωνία του ατόμου» και «κοινωνία κινδύνου». Οι πολίτες διακατέχονται από δύο διαφορετικούς τύπους ανασφάλειας:

α. Την ανασφάλεια του πολίτη (civil insecurity), η οποία αφορά στη διατήρηση της ακεραιότητας των αγαθών και των ατόμων σε ένα κατακερματισμένο και αδύναμο κράτος δικαίου, του οποίου βασικά εργαλεία είναι η αστυνομία και η δικαιοσύνη.

β. Την κοινωνική ανασφάλεια (social insecurity), στο πλαίσιο της οποίας οι άνθρωποι δεν έχουν πια εκείνα τα σταθερά στηρίγματα που θα τους επέτρεπαν να αισθάνονται κύριοι του μέλλοντος τους, στηριζόμενοι στη βάση ενός στέρεου παρόντος.

γ. Θα προσέθετα μετά τον Castel και μια τρίτη ανασφάλεια, την πολιτισμική – ανασφάλεια ταυτότητας, η οποία καθιστά το άτομο και την κοινωνική ομάδα με την οποία συνδέεται ευάλωτο. Αυτή η ευαλωτότητα εκφράζεται μέσα από μια ιδιαίτερη μορφή αποσύνδεσης από τον κοινωνικό δεσμό (desafilliation sociale). Αυτό είναι ένα φαινόμενο που απορρέει από μια συλλογική απώλεια των βασικών χαρακτηριστικών σημείων αναφοράς των μελών μιας κοινωνικής ομάδας, που δεν είναι μόνο η έλλειψη οικονομικής δύναμης, στέγασης, ιατρικής φροντίδας ή εκπαίδευσης, αλλά σε τελευταία ανάλυση το έλλειμμα αυτοεκτίμησης, σεβασμού και διαπραγματευτικής ισχύος απέναντι στους ισχυρούς ή στις «ελίτ». 

Συχνά, υπάρχει μια διαρκής αλληλεπίδραση εκφράσεων ατομικής ψυχοπαθολογίας και ανάλογων κοινωνικών συμπεριφορών: η ακινησία, η παθητικότητα, η αφωνία, η απουσία φαντασιώσεων, η αδυναμία έκφρασης σκέψης, η μονοτονία και επαναληπτικότητα της ζωής, η «μηχανική», αυτοματοποιημένη πραγματικότητα της καθημερινής ύπαρξης, διακόπτεται από εξάρσεις βίας, φανατισμού, ψυχοκινητικής διέγερσης ή και άκριτης συμμετοχής σε κινήματα «αμφισβήτησης του συστήματος».

Οι εξάρσεις αυτές μπορούν να εναλλάσσονται και με ψυχικές κινήσεις απόσυρσης στον εαυτό, έλλειψη αυτοφροντίδας, βουβά ή παγωμένα συναισθήματα, αντίσταση σε κάθε απόπειρα κινητοποίησης ή διεκδίκησης μιας πραγματικής και συμβολικής ζωής.

Όλα αυτά τα άτομα βιώνουν συχνά το σύνδρομο του αυτό-αποκλεισμού (Furtos, 2008), που σε κοινωνικό επίπεδο είναι ο αποκλεισμός από την ανθρώπινη κοινότητα, η έλλειψη αναγνώρισης από την κοινωνική ομάδα που ανήκε το άλλο, ο αποκλεισμός από τον τόπο της εργασίας, της κατοικίας, του πολιτισμού, της έννοιας του πολίτη που συμμετέχει σε μια κοινωνία. Η απώλεια του κουράγιου που αγγίζει τα όρια της παραίτησης και της απελπισίας είναι το βασικό παθογνωμονικό χαρακτηριστικό αυτής της κλινικής του εφήμερου. 

Σε ένα τέτοιο εύθραυστο υπέδαφος, λοιπόν, οι θεωρίες συνωμοσίας, συνδεόμενες με τον φανατισμό, είναι απλουστευτικές θεωρίες που διευκολύνουν την πολιτική σκέψη να ερμηνεύσει με κάποιον τρόπο τον κόσμο.

Ο κόσμος γίνεται ολοένα και περισσότερο πολύπλοκος και καταλαβαίνει κανένας την ανάγκη που αισθανόμαστε να καταφύγουμε πολλές φορές σε υπεραπλουστευμένες ερμηνείες.

Η απλουστευτική ερμηνεία διακρίνεται πολλές φορές από μια φοβερά ισχυρή, ακλόνητη πεποίθηση, η οποία σύμφωνα και με τον Karl Jaspers, μεγάλο φαινομενολόγο, ψυχίατρο και φιλόσοφο, δεν επιδέχεται καμία διορθωτική παρέμβαση.

Για παράδειγμα, οι πρόσφατες αντιδράσεις στην ελληνική κοινωνία των αρνητών της μάσκας, των διαδηλώσεων ενάντια στα μέτρα καταστολής της ελευθερίας, το «τσιπάκι που έβαλε ο Μπιλ Γκέιτς στις μάσκες για να καταστρέψει την κινέζικη οικονομία», η εκμετάλλευση των αντιφάσεων των επιστημόνων (Π.Ο.Υ., διαφορετικές γνώμες εμπειρογνωμόνων, κλπ), η υποκρισία της παγκόσμιας ελίτ και η συσκότιση των ευθυνών της για την καταστροφή του οικοσυστήματος και της παραγωγής των ζωονόσων στην Κίνα και τη Νοτιοανατολική Ασία, η πολιτική εκμετάλλευση των παραπάνω από μια επιχειρηματολογία άκρας δεξιάς (π.χ. Βελόπουλος) δείχνουν ότι οι οπαδοί αυτών των απόψεων δεν έχουν την παραμικρή διάθεση αμφισβήτησης των όσων σκέφτονται. 

Όσα προφανή αντεπιχειρήματα και να διατυπώσει κανείς κατά μιας παρανοϊκής αντίληψης, αποτυγχάνει γιατί η εμπιστοσύνη στην απλουστευτική ερμηνεία αποδεικνύεται ισχυρότερη από την κατάθεση ορθολογικών επιχειρημάτων.

Ο φανατισμός και η παράνοια σχετίζονται με αυτό το φαινόμενο. Φανατισμός σημαίνει, μεταξύ άλλων, να μην επιτρέπω στον εαυτό μου να αναδυθούν αμφιβολίες για τις εγκαθιδρυμένες ιδεολογικές μου πεποιθήσεις. Έτσι, υιοθετώ εύκολα ένα σύνθημα, ακόμη και φανατικό και βίαιο, το οποίο σημαίνει ότι δεν αναπτύσσω μια ιδέα αλλά μέσα από την ταύτιση σε μια ρητορική ικανότητα προσπαθώ να την επιβάλω. 

Ο Freud πολύ σωστά είχε πει το 1920 ότι τα άτομα που ανήκουν σε μια μάζα στερούνται της ατομικής τους ικανότητας να σκέφτονται κατά του ηγέτη-φορέα των συνθημάτων, και μετατρέπονται σε άβουλα, πανομοιότυπα μόρια και φορείς μιας ιδεολογίας που προωθείται μέσα από την επικράτηση των ανορθολογικών συνθημάτων.

Από εκεί προκύπτει και ο διάχυτος, τεράστιος φόβος να μείνω μόνος πέραν των ορίων της μάζας εντός της οποίας έχω ενσωματωθεί. Μόνος σημαίνει φόβος αναστοχασμού, ρωγμών, εσωτερικών συγκρούσεων, αντιφάσεων. Η διχοτόμηση σε καλό και κακό είναι πολύ πιο εύκολα επεξεργάσιμη από έναν πρωτόγονο ψυχισμό. 

    2. Θεωρητικά σημεία αναφοράς για θεωρίες συνωμοσίας

Συνήθως οι θεωρίες συνωμοσίας συνδέονται με ομάδες της άκρας δεξιάς. Ωστόσο, διάφορες μελέτες επεκτείνουν την επιρροή τους σε όλο το ακραίο φάσμα, επομένως και στην άκρα αριστερά. 

Έρευνες αναδεικνύουν ποικιλομορφία παραγόντων που ενθαρρύνουν τέτοιες στάσεις: Ιδεολογία, αγανάκτηση απέναντι σε αδικίες, φτώχεια, θρησκεία και κοινωνικά δίκτυα που παίρνουν χαρακτηριστικά κινήματος προώθησης ανορθολογικών θέσεων. 

Σχετικά πρόσφατη έρευνα (The power of unreason, 8/2010, Μπάρτλετ και Μίλερ) για τη λειτουργία πάνω από 50 τέτοιων ομάδων δείχνει ότι οι θεωρίες αυτές διατρέχουν όλο το φάσμα: θρησκευτικό, άκρα δεξιά και άκρα αριστερά, οικολογικό, αναρχικό, cult based (λατρευτικές σέχτες). 

Η ανάλυση δείχνει ότι οι θεωρίες συνωμοσίας κυριαρχούν σε όλο το εξτρεμιστικό φάσμα παρά τις μεγάλες διαφορές μεταξύ των εξτρεμιστικών ιδεολογιών: 

Για τις ακροδεξιές ομάδες το zog (zionist ocupied government) είναι ο πυρήνας. Για την Αλ Κάιντα και άλλες ριζοσπαστικές ισλαμιστικές ομάδες ο πυρήνας είναι μια ιουδοχριστιανοκαπιταλιστική συνεργασία που έχει σαν στόχο να καταστρέψει το ισλάμ. Για τις ακροαριστερές και αναρχικές ομάδες αυτό που κυριαρχεί είναι η καταγγελία των αστών που δήθεν εμπνέονται από τον μαρξισμό και συνεργάζονται με την ελίτ προκειμένου να οδηγήσουν σε νέα παγκόσμια τάξη και σε μια ολοκληρωτική διεθνή διακυβέρνηση. 

Α. Γενικές αρχές θεωριών συνωμοσίας

Δέκα αρχές που ακολουθούν οι μυημένοι σε κάθε θεωρία συνωμοσίας (Alain Bihr, Le Monde Diplomatique, 2010): 

    • Να μη μιλάμε για συνωμοσία: Υποστηρίζουν ότι η αλήθεια θα απελευθερώσει αφού αποκαλυφθεί το σχέδιο κυριαρχίας και αφού καταγγελθεί η δήθεν αντικειμενική πληροφορία των ΜΜΕ. 

    • Διεκδίκηση της πρωτοπορίας: Δεν πιστεύουν τις επίσημες εκδοχές, θεωρούν ότι η πλειοψηφία είναι ανίκανη να προστατευθεί από την προπαγάνδα του συστήματος, ενώ η μειοψηφία που αυτοί εκπροσωπούν έχει τη γνώση που δεν έχουν οι άλλοι. 

    • Να στηριζόμαστε δήθεν στην επιστήμη και τη λογική, τις οποίες διαστρέφουμε: Για παράδειγμα, επικαλούνται έναν τέως ερευνητή που αποχώρησε διαμαρτυρόμενος, έναν αιρετικό επιστήμονα κοκ. 

    • Να θέτουμε συστηματικά το ερώτημα: «ποιος ωφελείται από το έγκλημα που διαπράττεται». 

    • Αναζήτηση των διαταρακτικών λεπτομερειών: Δηλαδή τις αποχρώσεις που συμβάλλουν στην αμφισβήτηση της κυρίαρχης άποψης. 

    • Απόρριψη του τυχαίου και της αβεβαιότητας: Δεν υπάρχουν συμπτώσεις, κάθε γεγονός έχει τη σημασία του. 

    • Να στηριζόμαστε σε ιστορικά γεγονότητα: Τεκμηρίωση μέσω της σύγκρισης πολύ διαφορετικών μεταξύ τους γεγονότων. 

    • Να μην υποτιμούμε τον αντίπαλο. 

    • Ποτέ να μην υπερτιμούμε τον αντίπαλο και την ισχύ του. 

    • Αρνηση των αντιθέσεων: Πρέπει να υπάρχει συμπαγής αφήγηση η οποία να μην επιτρέπει ρήγματα. 

Παρά τη μεγάλη ετερογένεια των θεωριών συνωμοσίας υπάρχουν τρεις κεντρικοί άξονες που μπορεί να συνδέουν την εξάπλωσή τους: 

    • Το άτομο που έχει ρευστή ταυτότητα υποτάσσεται στη συλλογική ταυτότητα και δεν υπάρχει παρά δια μέσου της ομάδας αναφοράς που γίνεται συμβολική καταγωγή. 

    • Ζωή σημαίνει πάλη για το καλό μέσα από τον θρίαμβο του πιο δυνατού και του καλύτερου. Επομένως, η ανάπτυξη της ξενοφοβίας και του ρατσισμού μπορεί να γίνει κατανοητή μέσα από αυτή τη συλλογιστική. 

    • Η ταύτιση με αυτές τις θεωρίες συνωμοσίας βοηθά στη μείωση του άγχους, στην εκφόρτιση της επιθετικότητας, στον περιορισμό του φόβου απέναντι σε έναν κόσμο που δεν ελέγχουμε. 

Β.Ερευνητικά δεδομένα

Γιατί ο κόσμος πιστεύει σε θεωρίες συνωμοσίες γύρω από την πανδημία; Τα στοιχεία προέρχονται από μια σύγχρονη έρευνα (Μάρτιος 2020) από διάφορα πανεπιστήμια των ΗΠΑ με τη συμμετοχή του Χάρβαρντ. 

Δύο είναι οι κυρίαρχες πεποιθήσεις: 

    • Η απόρριψη της πληροφόρησης που προέρχεται από επιστήμονες και θεσμικά πρόσωπα κύρους. 

    • Η αντίληψη ότι υπάρχουν κίνητρα ιδεολογικά και οπαδικά πίσω από την παρουσίαση όσων σχετίζονται με την πανδημία. 

Τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν είναι τα ακόλουθα: 

    • Πόσο διαδεδομένες είναι οι συνωμοσιολογικές απόψεις; 
    • Ποιοι ψυχολογικοί, πολιτικοί και κοινωνικοί παράγοντες μπορούν να τις εξηγήσουν; 
    • Μπορεί ο οπαδισμός και παραινέσεις από πολιτικούς ηγέτες, όπως ο πρόεδρος των ΗΠΑ, να ενισχύσουν την παραπληροφόρηση σχετικά με την πανδημία; 

Τα βασικά ευρήματα: 

Μέσα από την επιδημιολογική μελέτη ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος πληθυσμού των ΗΠΑ (17-19 Μαρτίου 2020) διερευνήθηκε η επικράτηση και οι συσχετίσεις των πεποιθήσεων σχετικά με τις δύο θεωρίες συνωμοσίας για τον Covid 19. 

    • Δόθηκε από τις επίσημες αρχές και τα ΜΜΕ υπερβολική διάσταση στο υγειονομικό πρόβλημα. 

    • Χρησιμοποιήθηκε η πανδημία για να πληγεί ο πρόεδρος. 

    • 29% των πολιτών συμφωνούν ότι η απειλή του κορονοϊού έγινε αντικείμενο υπερβολής προκειμένου να καταστρέψουν τον πρόεδρο Τραμπ

    • 31% συμφωνούν ότι ο ιός δημιουργήθηκε και διαχύθηκε βάσει σχεδίου. 

    • Οι ισχυρότεροι προβλεπτικοί παράγοντες αυτών των ιδεών είναι α)μια ψυχολογική προδιάθεση προκειμένου να απορριφθεί η πληροφόρηση και η αφήγηση των γεγονότων της πανδημίας από τους ειδικούς (διάψευση-denialism), β) η τάση για conspiracy thinking, γ)πολιτικά και ιδεολογικά κίνητρα. 

    • Η στήριξη στον Ντ. Τραμπ έχει υψηλή στατιστική συσχέτιση με την πεποίθηση ότι η απειλή από τον κορονοϊό παρουσιάστηκε ως υπερβολική. 

    • Η συσχέτιση είναι ακόμη ισχυρότερη για τους πολίτες που είναι οι πλέον πολιτικοποιημένοι οι οποίοι υιοθέτησαν την αρχική προσέγγιση του Τραμπ ότι it s not a big deal. 

    • Η πεποίθηση ότι ο ιός κατασκευάστηκε είναι πολύ ισχυρότερη μεταξύ αυτών που αυτοπροσδιορίζονται ως Ρεπουμπλικανοί και Συντηρητικοί σε σχέση με τους Δημοκρατικούς και τους Φιλελεύθερους. 

Παράγοντες που εξηγούν αυτά τα αποτελέσματα κατά σειρά σπουδαιότητας: 

    • Συνωμοτική σκέψη.

    • Διάψευση. 

    • Οπαδισμός. 

    • Ιδεολογία (συντηρητική)

    • Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. 

    • Υψηλό θρησκευτικό αίσθημα. 

    • Νεαρές ηλικίες. 

    • Χαμηλό εισόδημα νοικοκυριών. 

    • Περισσότερο γυναίκες παρά άντρες. 

    • Μαύροι. 

    • Ισπανόφωνοι. 

Γ.Απόπειρα ερμηνείας των θεωριών συνωμοσίας

Συμπληρωματικά και σε συνάρτηση με την ήδη αναφερθείσα ψυχαναλυτική προσέγγιση της εισαγωγής σχετικά με τον φανατισμό και τον εθνικισμό, μπορούμε να παρατηρήσουμε και άλλους τρόπους λειτουργίας των θεωριών συνωμοσίας σε σχέση με την πανδημία: 

    • Δαιμονοποίηση του άλλου ή του εχθρού, δηλαδή την ορθολογική προσέγγιση, τον οποίο η κλειστή ομάδα θεωρεί υπαίτιο της καταστροφής. 

    • Απονομιμοποίηση μετριοπαθών φωνών που στηρίζονται σε επιστημονική τεκμηρίωση και τις κατατάσσουν ως μέρος της συνωμοσίας. 

    • Ενθάρρυνση κλειστής ομάδας φανατικών ακόμη και για προσφυγή στη βία μέσα από την αναπαραγωγή ακραίας συνθηματολογίας ώστε να αφυπνιστεί ο λαός. 

    • Οι θεωρίες συνωμοσίας προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα βαθύ ρήγμα μεταξύ κυβερνήσεων και κοινωνίας. 

    • Η ασυνείδητη ομαδική προσχώρηση σε ανορθολογικές θεωρίες μέσω της ομαδικής διάψευσης και της ομαδικής αυταπάτης ανακουφίζει από πρωτόγονα καταδιωκτικά άγχη και άγχη αφανισμού των ατόμων και της ευρύτερης ομάδας. 

3. Πολιτικοί προβληματισμοί 

Έχουν ενδιαφέρον οι παρατηρήσεις του Ντιντιέ Εριμπόν, γνωστού Γάλλου αριστερού διανοούμενου όσον αφορά ορισμένες κοινωνιολογικές και πολιτικές παρατηρήσεις την εποχή της πανδημίας:

    • Η σημερινή επίπονη κατάσταση της πανδημίας ανέδειξε τη σημασία του δημόσιου τομέα, των αγαθών που μας είναι απαραίτητα.

    • Η πανδημία ανέδειξε τις ανισότητες που είναι δραματικές. Όσο πιο φτωχός είναι κανείς τόσο πιο εκτεθειμένος είναι απέναντι στον ιό, δηλαδή στην ασθένεια και στο θάνατο. 

    • Η αντίφαση μεταξύ πολιτικής – συλλογικής και ατομικής ευθύνης. «Όταν μιλάμε για ατομική ευθύνη, ευρύτερα, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι πίσω από αυτήν μπορεί να κρύβεται μια άλλη συζήτηση που ενδεχομένως αποφεύγεται. 

    • Η πανδημία δεν είναι ούτε νεοφιλελεύθερη συνωμοσία ούτε μια εκδήλωση της βιοπολιτικής στο ανώτατο στάδιό της. Και έχει μεγάλη σημασία να προσέξει η αριστερά τι λέει απέναντι στο παραδοσιακό της ακροατήριο, το οποίο είναι πλέον κατακερματισμένο, διχασμένο και περιθωριοποιημένο.

Μια άλλη κοινωνιολογική προσπάθεια κατανόησης των θεωριών συνωμοσίας και των αρνητών του κορωνοϊού, πέρα από τις θεωρίες των ψεκασμένων, βρίσκεται στο εξής (Σιακαντάρης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 22/11/2020): «η απουσία κάθε αριστερής αφήγησης για το μέλλον είναι καθοριστική. Μετά το 1990, η κατάργηση του κομμουνισμού, περιέργως, στέρησε και τις δύο εκδοχές της αριστεράς, ριζοσπαστική και σοσιαλ-δημοκρατική, από τη δική τους αφήγηση: ‘του ενός άλλου κόσμου που είναι εφικτός η πρώτη και της διαρκούς αναπαραγωγής της αναδιανομής η δεύτερη’. Η Ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία άρχισε να κυβερνά σαν χριστιανοδημοκρατία και η χριστιανοδημοκρατία σαν σοσιαλδημοκρατία. Η δημοσιονομική πειθαρχία, και όχι ο νεοφιλελευθερισμός, έγινε ο βωμός του μοναδικού θεού στον οποίο θυσίαζαν οι δύο πόλοι της μεταπολεμικής ευημερίας». 

Και συνεχίζει ο Σιακαντάρης: «Μέσα από την τεχνοκρατικοποίηση και αποιδεολογικοποίηση των πολιτικών συστημάτων, οι πολίτες αισθάνονται όλο και πιο αποξενωμένοι από την πολιτική, αισθάνονται ένα βαθύ έλλειμμα αξιοπρέπειας. Με την συνομωσιολογία «λαμβάνουν τα όνειρα εκδίκηση κάποιων πολιτών που έχουν χάσει το έδαφος κάτω από τα πόδια τους. Ο αγανακτισμένος, ο ψεκασμένος, ο ανορθολογικός αντιστέκεται στη μη αναγνώριση της αξίας του μέσα από την ταύτιση του με τον ανορθολογισμό και τον φανατισμό» (Σιακαντάρης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 22/11/2020). 

Η κοινωνία των πολιτών έχει πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα για την αντιμετώπιση αυτού του διάχυτου και επικίνδυνου ανορθολογισμού σε σύγκριση με τις κυβερνητικές ανακοινώσεις και την κυβερνητική προπαγάνδα. 
Οπως υπογραμμίζει εύστοχα ο κοινωνιολόγος Z. Bauman (2010) «σε ένα ρευστό περιβάλλον πρέπει να περιμένουμε μία πλημμύρα ή μία ξηρασία;».

*Παρέμβαση του καθηγητή κοινωνικής ψυχιατρικής/ψυχίατρου-ψυχαναλυτή Στέλιου Στυλιανίδη στην διαδικτυακή εκδήλωση του «ΣΗΜΕΙΟΥ» «Covid και ακροδεξιά / ο ιός εξαπλώνεται – οι μάσκες πέφτουν»

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Covid και Ακροδεξιά – Ο ιός εξαπλώνεται, οι μάσκες πέφτουν (video)

Η πανδημία οι περιορισμοί κυκλοφορίας και το πάγωμα της οικονομίας γεννούν φόβο, δυσαρέσκεια και δυσπιστία. Σημειώνονται τάσεις αυταρχισμού και υπερενίσχυσης της εκτελεστικής εξουσίας σε πολλές χώρες. Fake news και θεωρίες συνωμοσίας δηλητηριάζουν τον δημόσιο διάλογο. Το περιβάλλον αυτό αποτελεί προνομιακό πεδίο για δυνάμεις της Ακροδεξιάς. Ο συνωμοσιολογικός αντικοινοβουλευτισμός τροφοδοτεί τη δυσπιστία προς την επιστήμη και τον ορθό λόγο και τροφοδοτείται από τον φόβο και την άγνοια.

Την Πέμπτη 26 Νοεμβρίου, το Σημείο διοργάνωσε διαδικτυακή συζήτηση με θέμα : «Covid και Ακροδεξιά – Ο ιός εξαπλώνεται, οι μάσκες πέφτουν». Συμμετείχαν οι : – Νένη Πανουργιά, ανθρωπολόγος, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Columbia University, Justice in Education Initiative , – Γιάννης Παπαδόπουλος, δημοσιογράφος στην Καθημερινή, – Στέλιος Στυλιανίδης, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, – Άγγελος Σεριάτος, υπεύθυνος πολιτικής έρευνας της ProRata. Συντονισμός: Κωστής Παπαϊωάννου, εκπαιδευτικός, διευθυντής του Σημείου για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς.

Ανακοινώσεις Γενικές By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Covid και Ακροδεξιά: Ο ιός εξαπλώνεται, οι μάσκες πέφτουν (lifo.gr)

Πηγή: lifo.gr

Ο Κωστής Παπαϊωάννου, διευθυντής του «Σημείου για τη μελέτη και την αντιμετώπιση της ακροδεξιάς», που ξεκίνησε να λειτουργεί τις αμέσως επόμενες μέρες μετά την καταδίκη της Χρυσής Αυγής, παρουσιάζει τη νεοσύστατη ανεξάρτητη πρωτοβουλία και την πρώτη της διαδικτυακή εκδήλωση.

Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΑΚΡΟΔΕΞΙΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ, όπως και η ρητορική μίσους και μισαλλοδοξίας, μονοπωλεί τη δημόσια σφαίρα. Η αμφισβήτηση βασικών αρχών της ισότητας, του σεβασμού της προσωπικότητας, της διαφορετικότητας, της ελευθερίας του ατόμου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου αποτέλεσε το υλικό για τη δημιουργία του «Σημείου για τη μελέτη και την αντιμετώπιση της ακροδεξιάς».


Το «Σημείο» διευθύνει ο Κωστής Παπαϊωάννου, ο οποίος είναι εκπαιδευτικός και τακτικός αρθρογράφος της LiFO. Έχει διατελέσει πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και γενικός γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ήταν συνιδρυτής του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας και συμμετείχε στον συντονισμό του Παρατηρητηρίου της δίκης της Χρυσής Αυγής, Golden Dawn Watch.


Την Πέμπτη 26/11, το «Σημείο για τη μελέτη και την αντιμετώπιση της ακροδεξιάς» οργανώνει μια εκδήλωση με θέμα «Covid και ακροδεξιά: Ο ιός εξαπλώνεται, οι μάσκες πέφτουν».

Γιατί τώρα μια τέτοια εκδήλωση, ρωτώ τον Κωστή Παπαϊωάννου; «Βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη στιγμή εξάπλωσης του κορωνοϊού. Τα θύματα έχουν αυξηθεί πολύ, το σύστημα υγείας δοκιμάζεται και τίθενται καίρια ζητήματα πολιτικών επιλογών και προτεραιοτήτων. Πέρα από τις στατιστικές της πανδημίας, όμως, η αρρώστια διαμορφώνει ένα καινούργιο τοπίο. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και στις Ηνωμένες Πολιτείες ο συνδυασμός της ανεξέλεγκτης κρίσης δημόσιας υγείας με τους πρωτοφανείς για δημοκρατίες περιορισμούς στις ατομικές ελευθερίες και το πάγωμα μεγάλου μέρους της οικονομικής δραστηριότητας γεννούν ισχυρή δυσαρέσκεια και δυσπιστία προς τις Αρχές. Το κλίμα αυτό ενισχύεται από τάσεις αυταρχισμού και υπερενίσχυσης της εκτελεστικής εξουσίας. Δείτε, για παράδειγμα, τον νέο νόμο στη Γαλλία που απαγορεύει τη φωτογράφιση αστυνομικών στον δρόμο εν ώρα υπηρεσίας. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με fake news και θεωρίες συνωμοσίας, δηλητηριάζουν μεγάλο μέρος του δημόσιου διαλόγου» απαντά.

Τελειώσαμε με τη Χρυσή Αυγή, αλλά η Ακροδεξιά είναι εδώ, με πολλές όψεις. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η κανονικοποίηση του ακροδεξιού λόγου και η υιοθέτηση της ατζέντας της ακροδεξιάς από mainstream πολιτικούς φορείς, κόμματα και ΜΜΕ.


Στη συνέχεια της συζήτησής μας του εκφράζω την απορία μου αν πρόκειται μόνο για θέμα ακροδεξιάς. «Το περιβάλλον αυτό δεν περιορίζεται, φυσικά, στην ακροδεξιά. Ακούμε αδιανόητα ψέματα και μύθους από παντού, ακόμα και από ανθρώπους που δεν το περιμένουμε. Όμως, ο φόβος και η άγνοια αποτελούν προνομιακό πεδίο για τις δυνάμεις της ακροδεξιάς και είναι ο μόνος πολιτικός χώρος που μπορεί να εργαλειοποιήσει την πανδημία και να κάνει ταμείο από τη συλλογική ψυχική ένταση και απόγνωση. Δείτε πώς ενισχύεται ο συνωμοσιολογικός αντικοινοβουλευτισμός και η καχυποψία προς τις Αρχές και τα θεσμικά όργανα. Η δυσπιστία προς την επιστήμη και τον ορθό λόγο τροφοδοτείται από τον φόβο και την άγνοια.

Αυτό που βλέπουμε, λοιπόν, σε πολλές χώρες είναι πως τα lockdowns γίνονται το νέο γήπεδο για μέρος της ευρωπαϊκής και ελληνικής ακροδεξιάς. Δείτε τις διαδηλώσεις σε πολλές πόλεις εναντίον των μέτρων, της μάσκας, των εμβολίων, όπου συγκεντρώνεται ένα ετερόκλητο πλήθος.

Την Πέμπτη στις 18:30 θα συζητήσουν διαδικτυακά τέσσερις επιστήμονες, συμβάλλοντας στον προβληματισμό και την πληροφόρηση.

Η Νένη Πανουργιά είναι ανθρωπολόγος, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Columbia. Θα παρέμβει από τη Νέα Υόρκη μιλώντας για την κατάσταση στις ΗΠΑ, την αντιμετώπιση του ιού από τον Τραμπ, τις συγκεντρώσεις των αρνητών που συνδέονται με γνωστές οργανώσεις και πρόσωπα της άκρας δεξιάς αλλά και για το πώς αντιμετωπίζει τον ιό η αριστερά στην Αμερική.

Ο Γιάννης Παπαδόπουλος, δημοσιογράφος της «Καθημερινής», θα αναλύσει τους κινδύνους για τη δημοκρατία στην Ελλάδα και στην Ευρώπη.

Ο Στέλιος Στυλιανίδης, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο, θα αναφερθεί στον φόβο μπροστά στην πανδημία και στο πρωτόγνωρο lockdown. Πώς αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε άρνηση ή σε ακροδεξιά μονοπάτια; Αλλά και ποια είναι η ψυχική διάσταση των θεωριών συνωμοσίας;

Ο Άγγελος Σεριάτος, υπεύθυνος Πολιτικής Έρευνας της Prorata, θα αναφερθεί στη συσχέτιση της άρνησης του ιού με υπερσυντηρητικές ή ακροδεξιές αντιλήψεις. Θα μιλήσει, επίσης, για τις αντιλήψεις των πολιτών γύρω από τη στάση της Εκκλησίας και για το αν αυτές συσχετίζονται με τον πολιτικό προσανατολισμό «ακροδεξιός / μη ακροδεξιός». Όποιος ενδιαφέρεται, θα μπορεί να παρακολουθήσει την εκδήλωση στη σελίδα του «Σημείου» στο Facebook.


Ως προς το τι πρεσβεύει το «Σημείο», ο Κωστής Παπαϊωάννου επισημαίνει: «Είναι μια ανεξάρτητη πρωτοβουλία πολιτών που ανησυχούν από την άνοδο του ακροδεξιού φαινομένου. Ανησυχούμε από τη διάχυση του ρατσισμού, του εθνικισμού, του σεξισμού, της ομοφοβίας, του αντισημιτισμού, της ισλαμοφοβίας και άλλων ιδεών που υποτιμούν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Θέλουμε, λοιπόν, να συμβάλουμε ώστε να αρθρωθεί ένας ισχυρός και τεκμηριωμένος αντίλογος, βασισμένος στις αρχές της ανοιχτής κοινωνίας, της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου».

Ως προς το τι πρεσβεύει το «Σημείο», ο Κωστής Παπαϊωάννου επισημαίνει: «Είναι μια ανεξάρτητη πρωτοβουλία πολιτών που ανησυχούν από την άνοδο του ακροδεξιού φαινομένου. Ανησυχούμε από τη διάχυση του ρατσισμού, του εθνικισμού, του σεξισμού, της ομοφοβίας, του αντισημιτισμού, της ισλαμοφοβίας και άλλων ιδεών που υποτιμούν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια». Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO


Είναι χαρακτηριστικό ότι το Σημείο ξεκίνησε να λειτουργεί τις αμέσως επόμενες μέρες μετά την καταδίκη της Χρυσής Αυγής. Γιατί; «Ακριβώς για να σηματοδοτήσουμε τη σπουδαιότητα αυτής της δικαστικής απόφασης και της καταδίκης της εγκληματικής οργάνωσης. Όσοι ξεκινήσαμε το “Σημείο”, έχουμε ασχοληθεί επί χρόνια με το ακροδεξιό φαινόμενο στο Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας, στο Παρατηρητήριο της Δίκης της Χρυσής Αυγής, σε οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Γνωρίζουμε ότι δεν έχουμε τελειώσει με την ακροδεξιά. Τελειώσαμε με τη Χρυσή Αυγή, αλλά η Ακροδεξιά είναι εδώ, με πολλές όψεις.

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η κανονικοποίηση του ακροδεξιού λόγου και η υιοθέτηση της ατζέντας της ακροδεξιάς από mainstream πολιτικούς φορείς, κόμματα και ΜΜΕ. Τις τελευταίες ημέρες διαβάσαμε παρομοιώσεις ανθρώπων με τρωκτικά και κατσαρίδες, διαβάσαμε προτροπές καθαρά ναζιστικού χαρακτήρα, “στα τρένα” (δηλαδή στα τρένα για το Άουσβιτς). Τερατώδη πράγματα» εξηγεί.

Όσον αφορά τους τομείς δραστηριοποίησής του, ο διευθυντής του «Σημείου» διευκρινίζει ότι έχουν σκοπό να επικεντρωθούν στις έρευνες, στις εκδόσεις, στα εκπαιδευτικά προγράμματα και στις δράσεις ευαισθητοποίησης και πληροφόρησης. «Επιθυμούμε να παρεμβαίνουμε στον δημόσιο διάλογο και να συμβάλλουμε στη διαμόρφωση στρατηγικών για την αντιμετώπιση του δεξιού εξτρεμισμού, του ρατσισμού και του εθνικισμού» προσθέτει.


Λίγο πριν ολοκληρώσουμε τη συνομιλία μας τον ρωτώ αν κατά τη διάρκεια του 2020 επιτεύχθηκαν κάποιες νίκες. «Ναι, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό υπήρξαν δύο σημαντικές εξελίξεις. Η μία είναι η καταδίκη της Χρυσής Αυγής. Για πολλά χρόνια παρακολουθούσαμε τη θεσμική άρνηση, τις καθυστερήσεις, την αδράνεια, σε κάποιες περιπτώσεις και τη συνεργασία ή την εφεκτικότητα τμημάτων του κρατικού μηχανισμού όσον αφορά τις πρακτικές και στον λόγο της εγκληματικής οργάνωσης. Επιτέλους, η ελληνική Δικαιοσύνη ‒φέρει βαριές ευθύνες η ίδια, μην το ξεχνάμε‒ την έστειλε εκεί που της αναλογεί, στο περιθώριο της Ιστορίας και στη φυλακή.

Τεράστιας σημασίας σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η ήττα του Ντόναλντ Τραμπ, ενός ανθρώπου που εκπροσώπησε περισσότερο από κάθε άλλον τον ανοιχτό πόλεμο προς την αντικειμενική πραγματικότητα. Λάσπη και fake news, μίσος προς κάθε διαφορετικό, υποτίμηση των αντιπάλων, προτροπή σε βία. Μια δεύτερη προεδρική θητεία θα σήμαινε τεράστια ενίσχυση της ακροδεξιάς διεθνώς. Ευτυχώς, υπάρχει ένα όριο, πέρα από το οποίο ο κόσμος αντιδρά. Ο συνδυασμός του Black Lives Matter και των μαζικών θανάτων από την πανδημία δημιούργησε ισχυρές αντιστάσεις σε μεγάλες κοινότητες στις ΗΠΑ. Παρ’ όλο τον ζόφο από την αρρώστια, η ήττα του Tραμπ σκόρπισε ένα αίσθημα ευφορίας και στην Αμερική και διεθνώς» καταλήγει.


www.simeio.org.gr

Την Πέμπτη 26 Νοεμβρίου, στις 18:30, το «Σημείο» οργανώνει διαδικτυακή συζήτηση με θέμα: «Covid και ακροδεξιά – Ο ιός εξαπλώνεται, οι μάσκες πέφτουν». Συμμετέχουν οι: Νένη Πανουργιά, ανθρωπολόγος, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Columbia University – Justice in Education Initiative, Γιάννης Παπαδόπουλος, δημοσιογράφος της «Καθημερινής», Στέλιος Στυλιανίδης, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Άγγελος Σεριάτος, υπεύθυνος Πολιτικής Έρευνας της Prorata.


Συντονίζει ο Κωστής Παπαϊωάννου, εκπαιδευτικός, διευθυντής του «Σημείου για τη μελέτη και την αντιμετώπιση της ακροδεξιάς».

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Ακούσιες νοσηλείες και ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές: Αυτό που δεν πρέπει να γίνει (tvxs.gr)

Αρθρό των: Ευγενία Γεωργάκα, Στέλιος Στυλιανίδης

Πηγή: tvxs.gr

H πρόσφατη Υπουργική Απόφαση (Υ.Α. 65047, ΦΕΚ 4704/Β/23.10.20) που θεσμοθετεί την ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές φέρνει και πάλι στο προσκήνιο το καυτό ζήτημα των ακούσιων ψυχιατρικών νοσηλειών.

Η ακούσια νοσηλεία ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας αποτελεί αμφιλεγόμενο ζήτημα στην παροχή ψυχιατρικής φροντίδας, κυρίως λόγω των περιορισμών που επιβάλλει στην ελευθερία και την αυτονομία των ανθρώπων που υποβάλλονται σε αυτήν.

Κατά την άσκηση του μέτρου αυτού, ανακύπτουν σημαντικά ζητήματα εξαιτίας της δυσκολίας να εξισορροπηθούν τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα του ασθενούς, η δημόσια ασφάλεια και η ανάγκη για θεραπεία.

Στην Ελλάδα οι ακούσιες ψυχιατρικές νοσηλείες ρυθμίζονται με μία προοδευτική, ως προς το γράμμα του νόμου, νομοθεσία (Ν. 2071/92), που ψηφίστηκε με στόχο να διασφαλίζει τα δικαιώματα των ακούσια νοσηλευόμενων ατόμων ρυθμίζοντας νομικά τους όρους και τις προϋποθέσεις των περιορισμών τους κατά την αναγκαστική κράτηση του ατόμου σε ψυχιατρική κλινική.

Ο Ν. 2017/92 δεν απέκλειε το ενδεχόμενο ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτικές κλινικές, ωστόσο αυτό δεν εφαρμόστηκε ποτέ σε ευρεία κλίμακα, εξαιτίας της μη-διαφάνειας της λειτουργίας των ιδιωτικών κλινικών που καθιστά τη νόμιμη χρήση περιοριστικών πρακτικών ανοιχτή σε μη-ελεγχόμενες παραβιάσεις και καταχρήσεις.

Οι καταγγελίες για την κατά τόπους χρήση – και κατάχρηση – της δυνατότητας ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές οδήγησαν στην απαγόρευσή της ύστερα από εισαγγελική παρέμβαση το 2018.

Εφεξής επικράτησε πιο γενικευμένα η πρωτύτερη πρακτική να οδηγούνται οι άνθρωποι σε κρίση μέσω εισαγγελικής παραγγελίας σε δημόσιες ψυχιατρικές κλινικές, όπου αποφασίζεται η ακούσια εισαγωγή τους, και στη συνέχεια να μεταφέρονται παράτυπα, μετά από αίτημα των οικείων τους, σε κάποια ιδιωτική κλινική.

Ακόμη περισσότερο, έχουμε πολλές καταγγελίες ότι εφαρμόζεται κατά κόρον μια παράνομη διαδικασία ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτικές κλινικές, στη οποία άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές μεταφέρονται παρά τη θέλησή τους σε ιδιωτικές κλινικές και κρατιούνται εκεί, χωρίς εισαγγελική παραγγελία, χωρίς δυνατότητα επικοινωνίας με τον έξω κόσμο και χωρίς δυνατότητα εξόδου έως ότου κριθεί από την κλινική και από τους οικείους ότι μπορούν να εξέλθουν.

Αυτή τη διαδικασία έρχεται να νομιμοποιήσει η πρόσφατη Υπουργική Απόφαση, επιτρέποντας πλέον την εισαγωγή ατόμων με σοβαρές ψυχικές παθήσεις, μετά από εισαγγελική παραγγελία, στις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές.

Η ΥΑ αναθέτει στην Ειδική Επιτροπή Προστασίας Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές τον έλεγχο της τήρησης των διαδικασιών και της διασφάλισης των δικαιωμάτων των εγκλείστων, ωστόσο είναι ξεκάθαρο ότι χωρίς την παροχή της απαραίτητης υποδομής και μέσων οι διαδικασίες αυτές είναι μη εφαρμόσιμες.

Σημειώνεται ότι η Επιτροπή αποτελείται από μικρό αριθμό μη αμειβόμενων μελών, στα οποία δεν δίνονται τα απαραίτητα μέσα για την άσκηση του έργου τους και της οποίας οι εκθέσεις δεν είναι δεσμευτικές. Σημειώνεται επίσης ότι ο Συνήγορος του Πολίτη, το κατεξοχήν όργανο ελέγχου της τήρησης των δικαιωμάτων, δεν έχει δικαιοδοσία ελέγχου ιδιωτικών φορέων.

Η εμπειρία ως τώρα είναι ότι οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές συνιστούν ένα άβατο, που επί της ουσίας δεν υπόκειται σε επιτήρηση από τους προβλεπόμενους ελεγκτικούς μηχανισμούς αναφορικά με την ποιότητα της φροντίδας και την τήρηση των δικαιωμάτων, στην οποία υποβάλλονται οι δημόσιοι φορείς φροντίδας ψυχικής υγείας.

Αντί της πρόβλεψης και επιβολής διαδικασιών ελέγχου προς τις μονάδες αυτές, που είναι χρόνιο αίτημα των οργανώσεων που ασχολούνται με τα δικαιώματα στο χώρο της ψυχικής υγείας, το Υπουργείο κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση, νομιμοποιώντας και έτσι περαιτέρω ενθαρρύνοντας τη συστηματική καταπάτηση των δικαιωμάτων των εγκλείστων στις κλινικές αυτές.

Η δυνατότητα μεταφοράς ακούσια νοσηλευόμενων ατόμων σε ιδιωτικές κλινικές θεσπίζεται, σύμφωνα με το σκεπτικό της ρύθμισης, «προκειμένου να αποσυμφορηθούν τα ψυχιατρικά τμήματα για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας και να διασφαλιστεί η κατοχύρωση των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές».

Όντως, είναι προφανές ότι ο αριθμός των ακούσιων νοσηλειών στις δημόσιες ψυχιατρικές κλινικές είναι πολύ μεγάλος, και οι ακούσιες νοσηλείες αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό των ψυχιατρικών νοσηλειών.

Η απάντηση στη συμφόρηση των δημόσιων ψυχιατρικών κλινικών με ακούσια νοσηλευόμενους ασθενείς θα πρέπει να κινηθεί προς τη διερεύνηση των αιτιών των μεγάλων ποσοστών ακούσιων νοσηλειών και της αποτροπής τους, στο πλαίσιο της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και κοινοτικής φροντίδας που κινείται η χώρα, και όχι στην μακροχρόνια «αποθήκευση» των ψυχικά πασχόντων σε ασυλικούς χώρους, που ουσιαστικά είναι οι ιδιωτικές κλινικές.

Έχουμε ως χώρα, άλλωστε, παρελθόν σε αυτή τη διαδικασία αποσυμφόρησης μέσω αποθήκευσης ψυχικά πασχόντων,  το παράδειγμα της  Λέρου, και είδαμε πού οδήγησε. Σκοπός είναι να μειωθούν οι ακούσιες νοσηλείες μέσω της παροχής συνεχιζόμενης και ολοκληρωμένης κοινοτικής φροντίδας στην κοινότητα, που να υποστηρίζει τους ανθρώπους με χρόνια και σοβαρά ψυχικά προβλήματα στη διαχείριση της ψυχικής τους κατάστασης και με τον τρόπο αυτό να ελαχιστοποιεί την ανάγκη της ψυχιατρικής νοσηλείας, και ιδιαίτερα της ακούσιας.

Για να προχωρήσουμε σε αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει πρώτα να έχουμε μία συγκροτημένη εικόνα της πρακτικής των ακούσιων νοσηλειών στην Ελλάδα και να διερευνήσουμε τους παράγοντες που την επηρεάζουν.

Επιδημιολογικές μελέτες σε χώρες της Ευρώπης στοιχειοθετούν σημαντική ποικιλομορφία τόσο ως προς την πρακτική όσο και ως προς την συχνότητα των αναγκαστικών εισαγωγών, η οποία μπορεί να αποδοθεί σε διαφορές ανάμεσα στα κράτη-μέλη ως προς το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, την ψυχιατρική κουλτούρα, τη διάρθρωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, την διαθεσιμότητα εναλλακτικών μορφών φροντίδας, τα χαρακτηριστικά των ασθενών, το βαθμό κοινωνικής συνοχής, καθώς και ως προς ευρύτερους κοινωνικο-οικονομικούς δείκτες.

Στην Ελλάδα, παρότι είναι εμπειρικά γνωστό ότι οι ακούσιες ψυχιατρικές νοσηλείες αποτελούν την πλειοψηφία των ψυχιατρικών νοσηλειών, εξακολουθούν να μην συλλέγονται εθνικά στατιστικά στοιχεία, όπως στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Το έλλειμμα αυτό προκαλεί ανησυχία, κυρίως εξαιτίας της διπλής καταδίκης της χώρας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αλλά και στοιχείων του Συνηγόρου του Πολίτη που τεκμηριώνουν πλημμελή τήρηση της αντίστοιχης νομοθεσίας.

Σε αυτό το πλαίσιο και με εφαλτήριο τον περιορισμένο αριθμό μελετών ως προς την επιδημιολογία της ακούσιας νοσηλείας στην Ελλάδα, η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας σε συνεργασία με το Πάντειο Πανεπιστήμιο εκπονεί από το 2011 ερευνητικό πρόγραμμα, προκειμένου να μελετήσει εις βάθος τις ακούσιες νοσηλείες στην Αθήνα και πιθανούς λόγους που συνδέονται με την αυξημένη συχνότητά τους.

Ευρήματα από την προσπάθεια αυτή τεκμηριώνουν υψηλά ποσοστά ακούσιων νοσηλειών στο ΨΝΑ Δαφνί (57,4%), με την έλλειψη συνέχειας στη θεραπεία και την επιβάρυνση των συγγενών να αναδύονται ως σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στα αυξημένα ποσοστά.

Από το 2017 το εγχείρημα της καταγραφής των ακούσιων νοσηλειών επεκτάθηκε με ένα πολυκεντρικό ερευνητικό πρόγραμμα, που εκπονήθηκε στην Αττική, τη Θεσσαλονίκη και την Αλεξανδρούπολη, προκειμένου να υπάρχει εγκυρότερη απεικόνιση του προβλήματος στον Ελλαδικό χώρο, αλλά και για να μπορέσει να διερευνηθεί η επίδραση συστημικών παραγόντων, όπως το κοινωνικό κεφάλαιο και η ψυχιατρική κουλτούρα.

Στη Μελέτη των Ακούσιων Νοσηλειών στην Ελλάδα (Μ.Α.Ν.Ε.) συμμετέχουν το Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, τα Τμήματα Ψυχολογίας και Ιατρικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το Τμήμα Ιατρικής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Στη μελέτη καταγράφηκαν τα ποσοστά και η διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας, καθώς και οι παράγοντες κινδύνου για ακούσια νοσηλεία, επί ένα χρόνο, για όλους τους νοσηλευόμενους στις συμμετέχουσες κλινικές.

Στη μελέτη συμμετείχαν από την Αττική τρία Τμήματα του Ψ.Ν.Α. «Δαφνί» και δύο Ψυχιατρικές Κλινικές Γενικών Νοσοκομείων, από τη Θεσσαλονίκη όλες οι δημόσιες Ψυχιατρικές Κλινικές της πόλης που συμμετέχουν στο σύστημα εφημεριών και δέχονται ακούσιες νοσηλείες, και από τη Θράκη η Ψυχιατρική Κλινική του Γενικού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης.

Τα ποσοστά των ακούσιων νοσηλειών για την Αττική και τη Θεσσαλονίκη επιβεβαίωσαν προηγούμενα ευρήματα, αφού ανέρχονται στο 56% και 54% αντίστοιχα. Το ποσοστό είναι κατά τι υψηλότερο στα ειδικά ψυχιατρικά νοσοκομεία σε σύγκριση με τις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων, κάτι που δείχνει ότι όταν όλες οι ψυχιατρικές κλινικές εντάσσονται στο σύστημα εφημεριών και δέχονται τα ίδια περιστατικά, μειώνεται σημαντικά η παραδοσιακή διαφορά μεταξύ ψυχιατρικών νοσοκομείων και ψυχιατρικών κλινικών στα γενικά νοσοκομεία.

Αντιθέτως, μόνο το 24% των νοσηλειών στο Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης γίνονται ακούσια. Ακόμη και αυτό είναι υψηλό ποσοστό και βρίσκεται πάνω από το μέσο όρο των Ευρωπαϊκών κρατών, που κυμαίνεται στο 10-15% (με αυξητική τάση), είναι ωστόσο αισθητά βελτιωμένο συγκριτικά με την εικόνα των δύο μεγάλων πόλεων που συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο αριθμό νοσηλειών στη χώρα.

Αυτά τα ευρήματα καθίστανται ακόμη πιο ενδιαφέροντα όταν εξετάζουμε την πορεία των νοσηλευόμενων από την προσέλευση στην κλινική προς τη νοσηλεία. Από όσους μεταφέρονται στις ψυχιατρικές κλινικές της Θεσσαλονίκης με εισαγγελική εντολή για παρακολούθηση, 89% εισάγονται ακουσίως ενώ 10% λαμβάνουν αρνητική γνωμάτευση και δεν νοσηλεύονται, κάτι που υποδεικνύει ότι γίνεται έλεγχος και δεν υπάρχει αυτοματισμός στη διαδικασία ακούσιας εισαγωγής.

Υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των κλινικών, με τα ποσοστά ακούσιων εισαγωγών για τους ακούσια προσερχόμενους προς παρακολούθηση να κυμαίνεται από 70% έως 97%, γεγονός που μάλλον οφείλεται σε διαφορετικές πρακτικές μεταξύ των κλινικών.

Στη Θράκη αντιθέτως εισάγεται ακουσίως μόνο των 55% όσων προσέρχονται με εισαγγελική παραγγελία, ενώ οι υπόλοιποι καταλήγουν να νοσηλεύονται εκούσια. Αυτό αποτελεί μία άλλη μεγάλη διαφορά μεταξύ των κέντρων της μελέτης, που μπορεί να αποδοθεί κυρίως σε διαφορές στην οργάνωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στις αντίστοιχες περιφέρειες.

Η μέση διάρκεια των ακούσιων νοσηλειών είναι 23 ημέρες στην Αττική, 18 ημέρες στη Θεσσαλονίκη και 24 ημέρες στη Αλεξανδρούπολη, και σε όλες τις πόλεις η διάρκεια των ακούσιων νοσηλειών είναι σημαντικά μεγαλύτερη από αυτή των εκούσιων. Αυτό αποτελεί τουλάχιστον μία ένδειξη ότι οι δημόσιες ψυχιατρικές κλινικές λειτουργούν ως δομές αντιμετώπισης κρίσεων και οι μακρόχρονες νοσηλείες είναι πολύ περιορισμένες.

Πού πηγαίνουν τα άτομα που νοσηλεύτηκαν ακούσια όταν εξέρχονται της κλινικής; Στην Αττική και τη Θεσσαλονίκη λιγότερο από 30% των ακούσια νοσηλευόμενων παραπέμπεται επισήμως σε κάποια υπηρεσία ψυχικής υγείας, και το μεγαλύτερο ποσοστό από αυτούς παραπέμπεται στα εξωτερικά ιατρεία της ίδιας της κλινικής.

Στην Αλεξανδρούπολη, από την άλλη, 86% των ακούσια νοσηλευόμενων παραπέμπεται, κατά κανόνα είτε σε κοινοτικές υπηρεσίες παρακολούθησης είτε στο γιατρό που τους παρακολουθεί στα εξωτερικά ιατρεία της κλινικής. Αυτό διασφαλίζει τη συνέχεια της παρακολούθησης και υποστήριξης των ανθρώπων ενώ διαβιούν στο φυσικό κοινωνικό τους περιβάλλον, και φαίνεται ότι είναι ο κύριος παράγοντας που λειτουργεί αποτρεπτικά προς τις επαναλαμβανόμενες ακούσιες νοσηλείες.

Τα δεδομένα αυτά δείχνουν ότι τα ποσοστά των ακούσιων νοσηλειών είναι πολύ μεγάλα, πολλαπλάσια του μέσου όρου των Ευρωπαϊκών κρατών. Το σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό στη Θράκη αποτελεί μαρτυρία, ωστόσο, ότι η ύπαρξη ενός οργανωμένου συστήματος υπηρεσιών ψυχικής υγείας μπορεί να έχει μεγάλη επίπτωση στον περιορισμό των ακούσιων νοσηλειών.

Φαίνεται ότι, τουλάχιστον για τη Θεσσαλονίκη και πολύ περισσότερο για τη Θράκη, η απόφαση για ακούσια εισαγωγή δεν είναι μια αυτοματοποιημένη διαδικασία, που μαρτυρά έναν έλεγχο της διαδικασίας στο δημόσιο σύστημα υπηρεσιών. Η διάρκεια των ακούσιων νοσηλειών είναι μεν μεγαλύτερη από των εκούσιων, αλλά εξακολουθεί να είναι περιορισμένη, πιθανολογούμε μόνο για το διάστημα της κρίσης.

Γνωρίζοντας εμπειρικά, αφού δεν έχουν γίνει σχετικές μελέτες, ότι στις ιδιωτικές κλινικές οι νοσηλείες είναι πολύ μακρύτερες, αναρωτιόμαστε πόσο θα επιμηκυνθούν οι ακούσιες νοσηλείες στο εξής.

Το πιο ανησυχητικό εύρημα, ωστόσο, είναι η έλλειψη συνέχειας της φροντίδας και παρακολούθησης των ανθρώπων μετά το εξιτήριο από κατάλληλες κοινοτικές δομές. Μετά την ακούσια νοσηλεία τα άτομα και οι οικογένειές τους αφήνονται χωρίς υποστήριξη, με μόνη επαφή με ιδιώτη ψυχίατρο ή τα εξωτερικά ιατρεία της ψυχιατρικής κλινικής στην οποία νοσηλεύτηκαν για τη συνεχιζόμενη χορήγηση της φαρμακευτικής αγωγής και λίγο αργότερα καταλήγουν σε νέα νοσηλεία μέσω της περιστρεφόμενης πόρτας.

Η αποσυμφόρηση λοιπόν των δημόσιων ψυχιατρικών κλινικών μέσω της αποθήκευσης των ανθρώπων στα άσυλα των ιδιωτικών κλινικών δεν μπορεί να είναι η απάντηση στην πίεση που δέχεται το σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας από το μεγάλο αριθμό των ακούσιων νοσηλειών. Είναι ανάγκη να μειωθεί ο αριθμός των ψυχιατρικών νοσηλειών, και δη των ακούσιων, μέσω της ενίσχυσης ενός ολοκληρωμένου κοινοτικού συστήματος φροντίδας και υποστήριξης των ανθρώπων με χρόνια και σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας και των οικογενειών τους.

Συμπερασματικά, προτείνονται οι ακόλουθες κατευθύνσεις, στη βάση των κατευθυντήριων οδηγιών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Ένωσης:

Τήρηση της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (CRPD).

«Ηγεσία με στόχο την οργανωτική αλλαγή» – διαμόρφωση μιας φιλοσοφίας φροντίδας που χαρακτηρίζεται από τη μείωση των πρακτικών απομόνωσης και περιορισμού.

«Αξιοποίηση δεδομένων για την επικαιροποίηση των πρακτικών» – χρήση των ερευνητικών ευρημάτων στο πλαίσιο ενός εμπειρικού, «μη τιμωρητικού» τρόπου μελέτης και ελέγχου των μοτίβων της χρήσης απομόνωσης και περιορισμού.

«Εργατικό δυναμικό» – ανάπτυξη διαδικασιών, πρακτικών και εκπαιδεύσεων που βασίζονται στη γνώση και τις αρχές του recovery.

«Χρήση εργαλείων για τη μείωση της χρήσης της απομόνωσης και του περιορισμού» – χρήση αξιολογήσεων και πόρων για την εξατομίκευση της πρόληψης της επιθετικότητας.

«Ο ρόλος του λήπτη υπηρεσιών εντός πλαισίων νοσηλείας» – συμπερίληψη των ληπτών, φροντιστών και συνηγόρων στις πρωτοβουλίες για τη μείωση των μέτρων απομόνωσης και περιορισμού.

«Τεχνικές αποδελτίωσης» – διεξαγωγή μιας ανάλυσης των λόγων για τους οποίους χρησιμοποιήθηκαν η απομόνωση και ο περιορισμός και αξιολόγηση των επιπτώσεων αυτών των πρακτικών στα άτομα με σχετικές εμπειρίες.

Ευγενία Γεωργάκα, Αν. καθηγήτρια Ψυχολογίας, Τμήμα Ψυχολογίας ΑΠΘ

Στέλιος Στυλιανίδης, Καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής, Τμήμα Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Παρέμβαση του καθηγητή Σ. Στυλιανίδη στην εκπομπή “ΤΟ GPS ΤΗΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑΣ” του Θ. Σιαφάκα στο ραδιόφωνο της ΕΡΤ (25/11/20)

Παρέμβαση του καθηγητή Σ. Στυλιανίδη στην εκπομπή “ΤΟ GPS ΤΗΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑΣ” του Θ. Σιαφάκα στο ραδιόφωνο της ΕΡΤ Πρώτο Πρόγραμμα σήμερα Τετάρτη 25/11/20 στις 12:00. Μπορείτε να ακούσετε την εκπομπή live στον ακόλουθο σύνδεσμο.