Ανακοίνωση

Αυτές είναι οι προτάσεις του Στέλιου Στυλιανίδη, εκ των κορυφαίων καθηγητών κοινωνικής ψυχιατρικής στο Πάντειο, ψυχιάτρου-ψυχαναλυτή, στην νέα υφυπουργό Υγείας για την ψυχική υγεία.  

Δεν υπάρχει υγεία χωρίς ψυχική υγεία. Η ψυχική υγεία είναι κάτι περισσότερο από την απουσία ψυχικής διαταραχής, συνδέεται με την σωματική υγεία και την κοινωνική συμπεριφορά.

Η δημιουργία χαρτοφυλακίου για την ψυχική υγεία θα μπορούσε να είναι μια καλή είδηση εφόσον η κυβέρνηση δείχνει έτσι τη βούλησή της να δώσει σημασία σ αυτόν τον εξαιρετικά ευαίσθητο χώρο. Αλλά αυτό θα φανεί στην πράξη εφόσον υπάρχει η ικανότητα και ο σχεδιασμός να αντιμετωπιστούν τόσο οι ευρύτερες προκλήσεις όσο και πάγια εξειδικευμένα αιτήματα.

Ας αρχίσουμε από τις ευρύτερες προκλήσεις που καθορίζουν την πολιτική ψυχικής υγείας και επηρεάζουν την ατομική και συλλογική ψυχική υγεία. Για όλες τις παρατηρήσεις οι οποίες διατυπώνονται εδώ υπάρχει ισχυρή επιστημονική τεκμηρίωση, εθνική και διεθνής και η σύνδεσή τους με την 35χρονη εμπλοκή του υπογράφοντος στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση στη χώρα μας και στην Ευρώπη:

-Η φτώχεια, η οικονομική δυσπραγία, η ανεργία, ιδιαίτερα τα χρέη των νοικοκυριών, το αίσθημα εφήμερου και ρευστού ειδικά στα αστικά κέντρα, η συχνή παραβίαση των συνταγματικών δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών, το μεταναστευτικό-προσφυγικό πρόβλημα, οι κοινωνικές ανισότητες, το φύλο, η χαμηλή πρόσβαση στην εκπαίδευση, σε υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας και υπηρεσίες υγείας, οι χαμηλής ποιότητας κατοικίες, η αστεγία, ο στιγματισμός της ψυχικής ασθένειας που οδηγεί συχνά σε αποκλεισμό είναι κοινωνικές μεταβλητές που, μαζί με βιολογικούς και ψυχολογικούς άλλους παράγοντες, καθορίζουν το επίπεδο ψυχικής υγείας ενός πληθυσμού.

-Το ευρύτερο πλαίσιο για την ανάπτυξη μιας νέας μεταρρυθμιστικής πολιτικής στην ψυχική υγεία στη χώρα μας καθορίζεται από τις νέες συνθήκες ανταγωνισμού στην Ευρώπη και στον κόσμο, από την τεχνολογική εξέλιξη, από την επικρατούσα γνώση, όπου αυτή είναι επαρκώς τεκμηριωμένη, από πιλοτικές καινοτόμες δράσεις, από τα συσσωρευμένα προβλήματα της χώρας (πχ χρέη, φθίνουσα ανταγωνιστικότητα, δημογραφικό, ασφαλιστική κατάρρευση).

-Τόσο διεθνώς, όσο ακόμη περισσότερο στη χώρα μας, υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα ψυχικής υγείας (mental health gap) μεταξύ αναγκών του πληθυσμού και διαθέσιμων πόρων για την αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών. Το χάσμα είναι τόσο μεγάλο που πολλοί συμπολίτες μας (περίπου 3/4 των ανθρώπων που έχουν ανάγκη) δεν λαμβάνουν ούτε στοιχειώδη ψυχιατρική θεραπεία και ψυχοκοινωνική φροντίδα, με αποτέλεσμα τη σοβαρή επιβάρυνση τόσο των ίδιων όσο και των οικογενειών τους.

-Παρά το μετέωρο βήμα και τις ανεπάρκειες της, η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στη χώρα μας, σύμφωνα με εκθέσεις ξένων εμπειρογνωμόνων-αξιολογητών αποτελεί, ιστορικά, από την εποχή της Λέρου μέχρι σήμερα, μία από τις μεγαλύτερες μεταρρυθμίσεις που έχουν συντελεστεί. Σύμφωνα με την διεθνή και εθνική εμπειρία, οι προϋποθέσεις για την ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης είναι οι εξής:

1. Εξεύρεση πόρων και αποτελεσματική επένδυσή τους.

2. Εθνικό σχέδιο δράσης με συγκεκριμένους στόχους, χρονοδιαγράμματα, παρακολούθηση και αξιολόγηση.

3. Πολιτική βούληση ικανή να διασφαλίσει τα προαναφερθέντα και τις αναγκαίες ρήξεις απέναντι στα συντεχνιακά κεκτημένα και ενδεχόμενες τοπικές αντιδράσεις.

4. Ηθική που διέπει τους μεταρρυθμιστικούς στόχους.

5. Εμπλοκή ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, οικογενειών και των ίδιων των τοπικών κοινοτήτων.

6. Αλλαγή στάσης των επαγγελματιών ψυχικής υγείας ώστε να υπερβούν τις αντιστάσεις που προέρχονται από επαγγελματικές και συντεχνιακές δεσμεύσεις.

-Η πανδημία έχει επηρεάσει την ψυχική υγεία εκατομμυρίων ανθρώπων. Ισχυρές ενδείξεις από τις μέχρι τώρα έρευνες δείχνουν ότι θα έχουμε αύξηση των αγχωδών διαταραχών, της κατάθλιψης, των εξαρτήσεων και της ενδοοικογενειακής βίας. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, είναι αναμενόμενο ότι την υγειονομική κρίση θα ακολουθήσει μια παγκόσμια κρίση σε επίπεδο ψυχικής υγείας. Η κρίση του Covid-19 στη χώρα μας αποτελεί μια νέα κρίση μέσα στην παλιά κρίση. Η γραμμή 10306, παρά την επιτυχή λειτουργία της, δεν επαρκεί να καλύψει τις τεράστιες ανάγκες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Είναι εμφανές ότι προκύπτει επείγουσα ανάγκη για επέκταση και ενίσχυση των δομών ενός ολοκληρωμένου δικτύου υπηρεσιών ψυχικής υγείας καθώς και ανάπτυξη εξειδικευμένων μονάδων και δράσεων στην κοινότητα για την αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων από τον Covid-19 σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού (μακροχρόνια άνεργοι, μονογονεϊκές οικογένειες, παιδιά, ηλικιωμένοι).

Τι να κάνουμε

Ένα συγκροτημένο σχέδιο δράσης για την ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης θα πρέπει να ορίζεται από τους ακόλουθους άξονες με χρονοδιάγραμμα, ιεράρχηση προτεραιοτήτων, και συνεχή αξιολόγηση:

1. Ενίσχυση των δομών ψυχικής υγείας για παιδιά, εφήβους και ενήλικες στο πλαίσιο της τομεοποίησης και των ειλημμένων υποχρεώσεων της χώρας στο πλαίσιο του προγράμματος ΨΥΧΑΡΓΩΣ το οποίο χρηματοδοτήθηκε αδρά από την ΕΕ. Η καθυστέρηση του μετασχηματισμού των εναπομεινάντων ψυχιατρικών νοσοκομείων (ΨΝΑ, Δρομοκαΐτειο, ΨΝΘ) σε ένα δίκτυο κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και δημιουργίας νέων ψυχιατρικών τμημάτων στα γενικά νοσοκομεία θα πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα.

2. Το χρόνιο αίτημα ενίσχυσης της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας θα πρέπει να ενσωματώσει οργανικά δράσεις και υπηρεσίες ψυχικής υγείας σύμφωνα με τις οδηγίες του ΠΟΥ.

3. Η συνηγορία και η ενδυνάμωση των συλλόγων ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και των οικογενειών σε συνεργασία με την ΕΣΑΜΕΑ θα πρέπει να ενισχυθεί μέσα από τη συμμετοχή τους στα κέντρα λήψης αποφάσεων και στην αξιολόγηση της ποιότητας φροντίδας τους. Το γεγονός ότι η χώρα μας κατέχει θλιβερό αρνητικό ρεκόρ στα υψηλά ποσοστά των αναγκαστικών νοσηλειών σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (55-60% επί του συνόλου στη χώρα μας, 3% στην Πορτογαλία) αποτελεί συστημικό πρόβλημα και σηματοδοτεί κατάφωρη παραβίαση των στοιχειωδών συνταγματικών δικαιωμάτων συμπολιτών μας. Πόσο μάλλον όταν χρησιμοποιείται τόσο συχνά το μέτρο των μηχανικών καθηλώσεων κατά τη νοσηλεία που αποτελεί στίγμα τόσο για την ψυχιατρική κοινότητα όσο και για τον πολιτισμό μας.

4. Επικαιροποίηση θεσμικού πλαισίου για την ψυχική υγεία, ιδιαίτερα του ισχύοντος νομικού καθεστώτος για τις αναγκαστικές νοσηλείες.

5. Σχεδιασμός εξειδικευμένων δράσεων για προαγωγή και πρόληψη ψυχιατρικών διαταραχών στο γενικό πληθυσμό, ιδιαίτερα παιδιών και εφήβων.

6. Εφαρμογή πιλοτικών προγραμμάτων της ήδη καλής πρακτικής που εφαρμόζεται στη χώρα μας για την έγκαιρη παρέμβαση στην ψύχωση (ΕΠΙΨΥ) και καλών πρακτικών κατ οίκον παρέμβασης σε σοβαρά ψυχιατρικά περιστατικά στην κοινότητα (πρόληψη υποτροπών, αποφυγή ακούσιας νοσηλείας).

7. Δημιουργία ανεξάρτητου μηχανισμού συνεχούς παρακολούθησης (monitoring), λογοδοσίας και αξιολόγησης της ποιότητας φροντίδας τόσο των υπηρεσιών του ευρύτερου δημόσιου τομέα όσο και των ιδιωτικών κλινικών. 

8. Κανονιστικό πλαίσιο για την άσκηση κλινικής και ψυχοθεραπευτικής πρακτικής ψυχολόγων, συμβούλων ψυχικής υγείας, life coaches, “εναλλακτικών θεραπευτών” προκειμένου να περιοριστούν δραστικά πρακτικές που υλοποιούνται από ανεκπαίδευτους και χωρίς πιστοποίηση δήθεν ειδικούς.

9. Ανάγκη ενίσχυσης στοχευμένων κοινοτικών παρεμβάσεων για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας και την προαγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου τοπικά για την πολύπλευρη αντιμετώπιση των ψυχιατρικών, ιατρικών και κοινωνικών παθολογιών οι οποίες είναι συνδεδεμένες μεταξύ τους.

10. 10. Η παροχή υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε πρόσφυγες και μετανάστες, σύμφωνα με τις οδηγίες της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ και τα παραδείγματα των καλών διεθνών πρακτικών, πρέπει να αποτελεί μέρος του εθνικού σύστημα υγείας και όχι παράλληλο σύστημα εξειδικευμένων δράσεων από ΜΚΟ, ώστε να αποφεύγεται ο κατακερματισμός και η αναποτελεσματικότητα λόγω της μη συνέργειας με το υπάρχουν σύστημα. Συμπερασματικά: Η νέα υφυπουργός Υγείας Ζωή Ράπτη με αρμοδιότητα την ψυχική υγεία οφείλει μέσα από τη συνεργασία με τους επαγγελματικούς, επιστημονικούς και κοινωνικούς εταίρους να ανακτήσει την τρωθείσα εμπιστοσύνη που αποτελεί προϋπόθεση προόδου και ολοκλήρωσης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Δεν θα είναι εύκολο, θα απαιτηθούν τομές και συναινέσεις, μακριά από πελατειακές λογικές και συντηρητική νοοτροπία, αλλά είναι επιτακτικά αναγκαίο.

(Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής Παντείου Πανεπιστημίου, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, επιστημονικός σύμβουλος ΕΠΑΨΥ)

Πηγή: ieidiseis.gr