Συντάκτης: Γραμματεία Στυλιανίδη
Διάλεξη του Βασίλη Καψαμπέλη στο Αμφιθέατρο του Αιγινητείου Νοσοκομείου | Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου 2019
Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου 2019
11:00’-13:00’
Αμφιθέατρο Αιγινητείου Νοσοκομείου
Διάλεξη του ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΨΑΜΠΕΛΗ με θέμα:
Ψυχαναλυτική και ψυχοθεραπευτική εργασία με ψυχωτικούς ασθενείς στο πλαίσιο ψυχιατρικών θεσμών
Σχολιαστής: Στέλιος Στυλιανίδης
Συντονιστής: Γρηγόρης Βασλαματζής
Στις 18:00’-20:00’, θα γίνει εποπτεία κλινικών περιστατικών, στο χώρο της Εταιρείας, με παρουσίαση κλινικού υλικού από μέλη της ΕΕΨΨΟ.
Ο Βασίλης Καψαμπέλης είναι ψυχίατρος, εργαζόμενος στο δημόσιο σύστημα υγείας της Γαλλίας, και διδάσκων ψυχαναλυτής, μέλος της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας των Παρισίων. Υπήρξε γενικός διευθυντής της Εταιρείας Ψυχικής Υγείας του 13ου Διαμερίσματος του Παρισιού, το οποίο εγκαινίασε την τομεοποιημένη ψυχιατρική φροντίδα στη Γαλλία με ψυχαναλυτικό προσανατολισμό. Είναι συγγραφέας πολυάριθμων βιβλίων και άρθρων, με κύριο αντικείμενο την ψυχοπαθολογία και τις θεραπευτικές προσεγγίσεις των ψυχωτικών καταστάσεων.
Κόστος συμμετοχής στην εποπτεία 15 ευρώ
Πληροφορίες & Προ-εγγραφές:
Εύη Οικονομοπούλου
evieconomou@hotmail.com
και hspgp@yahoo.gr
Έφηβοι και Κάνναβη: Ψυχονευρολογικά δεδομένα και συμπεράσματα (Μέρος 2ο)
Πώς σχετίζεται η χρήση κάνναβης σε νεαρές ηλικίες με την εκδήλωση ψυχωσικών διαταραχών;
Η χρήση της κάνναβης στους εφήβους πρέπει να αποτελέσει ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας, χωρίς ιδεολογικές και πολιτικές προκαταλήψεις.
Γράφουν οι Στέλιος Στυλιανίδης (καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής στο Πάντειο, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής-ομαδικός αναλυτής), Γιώργος Τζεφεράκος (ψυχίατρος, διευθυντής ΜΟΘΕ ΟΚΑΝΑ ΠΓΝ Αττικό, επιστημονικός συνεργάτης εργαστηρίου ψυχοπαθολογίας και ψυχολογίας της υγείας Παντείου)
Από την Athens Voice
Η περίοδος της εφηβείας είναι μια χρονική περίοδος στη ζωή των ανθρώπων, η οποία χαρακτηρίζεται από σημαντικές μεταβολές και ρευστότητα τόσο σε επίπεδο εσωτερικής συναισθηματικής τονικότητας και αυτοαντίληψης όσο και σε επίπεδο διαπροσωπικής επικοινωνίας και κοινωνικής ταυτοποίησης και ένταξης.
Η σταδιακή αυτή εξελικτική πορεία της παγίωσης της ταυτότητας του υποκειμένου-έφηβου, συντελείται και στο επίπεδο του κεντρικού νευρικού συστήματος. Ο εγκέφαλος παραμένει σε μια δυναμική, περιβαλλοντικώς επηρεαζόμενη διαδικασία ωρίμανσης, τόσο σε επίπεδο λειτουργικό όσο και ανατομικό, από την προγεννητική περίοδο μέχρι και την ηλικία των 21 ετών περίπου. Καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της εξελικτικής διαδικασίας ωρίμανσης, ο εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα ευάλωτος, σε σχέση με τον εγκέφαλο ενός ενήλικα, σε περιβαλλοντικές επιδράσεις, όπως η έκθεση στην Δ9-τετραϋδροκανναβινόλη (Δ9-ΤHC TetraHydroCannabinol), που είναι το πρωτεύον ψυχοδραστικό συστατικό της κάνναβης.
Η THC, όπως φαίνεται σε μελέτες σε ζώα, αλλά και απεικονιστικές – λειτουργικές μελέτες (fMRI) σε ανθρώπους, φαίνεται να επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τη μικροαρχιτεκτονική του εγκεφάλου και τη λειτουργική διασύνδεση μεταξύ των διαφόρων εγκεφαλικών κέντρων. Η επιρροή αυτή γίνεται μεγαλύτερη κατά την εφηβική περίοδο, επειδή σε αυτή επισυμβαίνουν μείζονες νευρωνικές και μορφολογικές αλλαγές σε όλο τον εγκέφαλο και ιδιαίτερα στον προμετωπιαίο φλοιό.
Ο προμετωπιαίος φλοιός (prefrontal cortex PFC), μια εγκεφαλική περιοχή που εμφανίζει όψιμη νευρωνική «ωρίμανση», παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη δυναμική ισορροπία διέγερσης-αναστολής, απαραίτητο στοιχείο για την ανάπτυξη ενήλικης, προσαρμοστικής συμπεριφοράς και αντίστοιχής γνωστικής λειτουργίας. Αποτελεί το κέντρο της ενεργού μνήμης, των ανώτερων εγκεφαλικών και εκτελεστικών λειτουργιών και συμμετέχει στον συναισθηματικό και συμπεριφορικό έλεγχο. Στον προμετωπιαίο φλοιό εντοπίζεται πληθώρα κανναβινοειδών υποδοχέων (CB1Rs), η ομαλή λειτουργία των οποίων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη φυσιολογική ωρίμανση του προμετωπιαίου φλοιού. Η χορήγηση THC, κύριο συστατικό της κάνναβης, η οποία δεσμεύεται και επηρεάζει τους CB1Rs, σε μια ευάλωτη περίοδο ωρίμανσης του PFC, δύναται να έχει εξαιρετικά αρνητικές επιδράσεις τόσο σε επίπεδο γνωστικών ελλειμμάτων όσο και στην εμφάνιση ψυχοπαθολογικών διαταραχών, ακόμα και έκπτωση του IQ . Εάν ληφθεί υπ’ όψιν, δε, το γεγονός ότι οι σημερινές μορφές κάνναβης που πωλούνται στο δρόμο έχουν αυξημένο ποσοστό περιεκτικότητας σε THC (12-18%) σε σχέση με την κάνναβη της δεκαετίας του 70 (≈ 2-4%), γίνεται αντιληπτό ότι ο κίνδυνος είναι ακόμα μεγαλύτερος.
H χρήση κάνναβης, όμως, ιδιαίτερα στην εφηβεία, ενέχει και άλλους κινδύνους, πέραν των άμεσων νευροψυχιατρικών συνεπειών. Επιδημιολογικές και προ-κλινικές μελέτες καταδεικνύουν τη σοβαρή πιθανότητα η χρήση κάνναβης στην εφηβεία να συνδέεται με την εμφάνιση πολλαπλών εξαρτητικών συμπεριφορών στην ενήλικη ζωή. Φαίνεται ότι η πρώιμη έκθεση του εγκεφάλου στην κάνναβη οδηγεί σε παθολογική ντοπαμινεργική λειτουργία του πιο σημαντικού νευρωνικού κυκλώματος που εμπλέκεται στην εξάρτηση, του συστήματος ανταμοιβής (reward system). H μειωμένη ντοπαμινεργική δραστηριότητα στο σύστημα ανταμοιβής, απότοκος μιας πρώιμης έκθεσης στην THC, θα μπορούσε να είναι μια πιθανή νευροβιολογική εξήγηση της αυξημένης εμφάνισης στην ενήλικο ζωή διαταραχών εξάρτησης και κατάχρησης από διάφορες ψυχοτρόπες ουσίες· ένα εύρημα που επαναλαμβάνεται σταθερά σε πληθώρα επιδημιολογικών μελετών.
Συμπεράσματα
Η συνάντηση της κάνναβης, όπως και άλλων ουσιών, με το άτομο καθορίζεται από την δομή της προσωπικότητας του χρήστη, την ψυχονοητική του λειτουργία, τη νευροψυχολογική ευαλωτότητα-ανθεκτικότητά του, σε συνάρτηση με το κοινωνικο-πολιτισμικό και ιστορικό πλαίσιο, όπως επίσης τους αξιακούς κώδικες μικρο-κουλτούρας της μικρής κοινωνικής ομάδας.
Τα βασικά συμπεράσματα που μπορούν με ασφάλεια να εξαχθούν από τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα και την κλινική εμπειρία μας είναι τα ακόλουθα:
Α) Η χρήση της κάνναβης από εφήβους μπορεί να προκαλέσει μείζονες ψυχιατρικές διαταραχές (σχιζο-συναισθηματικές, κατάθλιψη, αυτοκτονικότητα, σχιζοφρένεια, αγχώδεις διαταραχές) και μελλοντική ευαλωτότητα των νέων στην εμφάνιση ψυχωτικών διαταραχών.
Β) Η δραστική ουσία της κάνναβης μπορεί να επηρεάσει την διαδικασία ωρίμανσης του κεντρικού νευρικού συστήματος και της νευρο-ψυχολογικής ομαλής ανάπτυξης των εφήβων, με καθοριστικές συνέπειες στη συμπεριφορά, την γνωστική λειτουργία, ψυχική και συναισθηματική ισορροπία στις νεαρές ηλικίες.
Γ) Η χρήση κάνναβης, ιδιαίτερα στην εφηβεία, μπορεί να συνδέεται με την εμφάνιση πολλαπλών εξαρτητικών συμπεριφορών στην ενήλικη ζωή. Μέσα σε αυτές συμπεριλαμβάνεται και η χρήση “σκληρών” ναρκωτικών ουσιών.
Δ) Η χρήση της κάνναβης από εφήβους αποτελεί ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας, το οποίο πρέπει να αντιμετωπιστεί με συστηματική στρατηγική πρόληψης και ενημέρωσης, ιδιαίτερα στα σχολεία, σε σύνδεση με άλλες παρεμβάσεις για την αναβάθμιση των κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Η πρώιμη παρέμβαση στην ψύχωση, η αναβάθμιση της ψυχιατρικής φροντίδας στην κοινότητα, η προαγωγή και αγωγή ψυχικής υγείας, η συνεργασία με την Πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, οφείλουν να αποτελέσουν τις μελλοντικές προκλήσεις για την ολοκλήρωση της ακόμα μετέωρης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη χώρα μας.
_____________________________________________________________________________
Βιβλιογραφία
Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (2017). Ελλάδα- Ετήσια έκθεση για τα ναρκωτικά 2017. Διαθέσιμο στο: http://www.emcdda.europa.eu/system/files/publications/4526/TD0416907ELN.pdf
Grant, C. N., & Bélanger, R. E. (2017). Cannabis and Canada’s children and youth. Paediatrics & Child Health, 22(2), 98–102.doi:10.1093/pch/pxx017
Chadwick, B., Miller, M. L., & Hurd, Y. L. (2013). Cannabis Use during Adolescent Development: Susceptibility to Psychiatric Illness. Frontiers in Psychiatry, 4.doi:10.3389/fpsyt.2013.00129
Bagot, K. S., Milin, R., & Kaminer, Y. (2015). Adolescent Initiation of Cannabis Use and Early-Onset Psychosis. Substance Abuse, 36(4), 524–533.doi:10.1080/08897077.2014.995332
Gogtay N, Giedd JN, Lusk L, et al. Dynamic mapping of human cortical development during childhood through early adulthood. Proc Natl Acad Sci U S A. 2004; 101:8174–9. [PubMed: 15148381]
Nora D. Volkow, M.D., Ruben D. Baler, Ph.D., Wilson M. Compton, M.D., and Susan R.B. Weiss, Ph.D. Adverse Health Effects of Marijuana Use. N Engl J Med. 2014 June 5; 370(23): 2219–2227. doi:10.1056/NEJMra1402309.
Dinieri JA, Hurd YL. Rat models of prenatal and adolescent cannabis exposure. Methods Mol Biol. 2012; 829:231–42. [PubMed: 22231817]
Zalesky A, Solowij N, Yücel M, et al. Effect of long-term cannabis use on axonal fibre connectivity. Brain. 2012; 135:2245–55. [PubMed: 22669080]
Batalla A, Bhattacharyya S, Yücel M, et al. Structural and functional imaging studies in chronic cannabis users: a systematic review of adolescent and adult findings. PLoS One. 2013;8(2):e55821. [PubMed: 23390554]
Hirvonen J, Goodwin RS, Li C-T, et al. Reversible and regionally selective down-regulation of brain cannabinoid CB1 receptors in chronic daily cannabis smokers. Mol Psychiatry. 2012;17:642–9. [PubMed: 21747398]
Bossong MG, Niesink RJ. Adolescent brain maturation, the endogenous cannabinoid system and the neurobiology of cannabis-induced schizophrenia. Prog Neurobiol. (2010) 92:370–85. doi: 10.1016/j.pneurobio.2010.06.010
Chambers RA, Taylor JR, Potenza MN. Developmental neurocircuitry of motivation in adolescence: a critical period of addiction vulnerability. Am J Psychiatry (2003) 160:1041–52. doi:0.1176/appi.ajp.160.6.1041
Gogtay N, Giedd JN, Lusk L, Hayashi KM, Greenstein D, Vaituzis A C, et al. Dynamic mapping of human cortical development during childhood through early adulthood. Proc Natl Acad Sci U S A. (2004) 101:8174–9. doi: 10.1073/pnas.0402680101
Caballero A, Tseng KY. GABAergic function as a limiting factor for prefrontal maturation during adolescence. Trends Neurosci. (2016) 39:441–8. doi: 10.1016/j.tins.2016.04.010
Renard J, Rushlow WJ and Laviolette SR (2018) Effects of Adolescent THC Exposure on the Prefrontal GABAergic System: Implications for Schizophrenia-Related Psychopathology. Front. Psychiatry 9:281. doi: 10.3389/fpsyt.2018.00281
Long LE, Lind J, Webster M, Weickert C. Developmental trajectory of τhe endocannabinoid system in human dorsolateral prefrontal cortex. BMC Neurosci. (2012) 13:87. doi: 10.1186/1471-2202-13-87
Cass DK, Flores-Barrera E, Thomases DR, Vital WF, Caballero A, Tseng KY. CB1 cannabinoid receptor stimulation during adolescence impairs τhe maturation of GABA function in the adult rat prefrontal cortex. Mol Psychiatry (2014) 19:536–43. doi: 10.1038/mp.2014.14
Meier MH, Caspi A, Ambler A, et al. Persistent cannabis users show neuropsychological decline from childhood to midlife. Proc Natl Acad Sci U S A. 2012; 109(40):E2657–E2564. [PubMed: 22927402]
Cascini F, Aiello C, Di Tanna G. Increasing delta-9-tetrahydrocannabinol (1-9-THC) content in herbal cannabis over time: systematic review and meta-analysis. Curr Drug Abuse Rev. (2012) 5:32–40. doi: 10.2174/1874473711205010032
Agrawal A, Neale MC, Prescott CA, Kendler KS. A twin study of early cannabis use and subsequent use and abuse/dependence of other illicit drugs. Psychol Med. 2004; 34:1227–[PubMed: 15697049]
Έφηβοι και κάνναβη: Παρεξηγήσεις και επιστημονικά δεδομένα (Μέρος 1ο)
Πώς σχετίζεται η χρήση κάνναβης σε νεαρές ηλικίες με την εκδήλωση ψυχωσικών διαταραχών;
Η χρήση της κάνναβης στους εφήβους πρέπει να αποτελέσει ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας, χωρίς ιδεολογικές και πολιτικές προκαταλήψεις.
Γράφουν οι Στέλιος Στυλιανίδης (καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής στο Πάντειο, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής-ομαδικός αναλυτής), Γιώργος Τζεφεράκος (ψυχίατρος, διευθυντής ΜΟΘΕ ΟΚΑΝΑ ΠΓΝ Αττικό, επιστημονικός συνεργάτης εργαστηρίου ψυχοπαθολογίας και ψυχολογίας της υγείας Παντείου)
Από την Athens Voice
Το κίνητρο για τη δημοσίευση αυτού του άρθρου προέρχεται αφενός από την ανάγκη για μια υπεύθυνη ενημέρωση σχετικά με τη συσχέτιση συστηματικής χρήσης κάνναβης και των συναφών ψυχιατρικών διαταραχών και αφετέρου από μια σειρά από διαδεδομένες «παρεξηγήσεις» για τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτού του εκτεταμένου –και στη χώρα μας– κοινωνικού φαινομένου.
Η πρόσφατη, τεκμηριωμένη επιστημονικά και δίκαιη κοινωνικά, νομιμοποίηση της χρήσης της φαρμακευτικής κάνναβης, η οποία έχει πολύ συγκεκριμένες ενδείξεις συνταγογράφησης σε μια σειρά από ασθένειες (χρόνιος πόνος από καταληκτικές νόσους, διάφορες μορφές καρκίνου, χρόνιες φλεγμονές από αυτοάνοσα νοσήματα, πολλαπλή σκλήρυνση κ.λπ.), μοιάζει σαν να αποενοχοποίησε φαντασιακά και πραγματικά την αλόγιστη χρήση της ψυχαγωγικής κάνναβης σε εφήβους και νέους.
Η κατάχρηση αυτή, η οποία είναι ευρύτατα διαδεδομένη στα σχολεία, ακόμη και στα αποκαλούμενα «καλά» ιδιωτικά λύκεια, συνδυάζεται με κατάχρηση αλκοόλ και νικοτίνης, σε ένα γενικευμένο κλίμα ανέμελης χαλαρότητας, συστατικό της μικρο-κουλτούρας της ομάδας, η οποία προσφέρει μία εφήμερη ενίσχυση της ρευστής εφηβικής ταυτότητας και μια δυνατότητα «παιχνιδιού» και διαφοροποίησης με τα όρια και τους κανόνες της γονεϊκής εξουσίας.
Το θέμα των εξαρτήσεων στους εφήβους είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο και εκτός των στόχων αυτού του ενημερωτικού σημειώματος.
Είναι αυτονόητο ότι στις εξαρτήσεις δεν περιλαμβάνονται μόνο οι διάφορες ουσίες, το αλκοόλ, η νικοτίνη, αλλά και το κινητό, η εξάρτηση από το διαδίκτυο και όλες οι νέες ψυχοπαθολογίες που προέρχονται από αυτή. Αποτελεί συχνά ένα μόνο κομμάτι της ψυχικής λειτουργίας και κάποιες φορές ψυχοπαθολογίας του εφήβου, το οποίο εγκαθιστά συχνά μια σωματική και ψυχική εξάρτηση από την ουσία, η οποία στο μυαλό του εφήβου γίνεται μία «μαγική» τελετουργία, ικανή να τον ανακουφίσει προσωρινά από υπαρξιακές και ταυτοτικές αγωνίες, άγχη, ανασφάλεια για το παρόν και το μέλλον, για την εικόνα του, το σώμα του, τη σεξουαλικότητα και τους ποικίλους πειραματισμούς με αυτή, τρόπους συσχέτισής της με την παρέα του, διαπραγμάτευση με το απειλητικό κενό και την αφόρητη ανία του. Ο έφηβος προσπαθεί να βρει κάτι μέσα του μέσω του Άλλου και μέσα από τη συνάντησή του με την ουσία.
Συγκεκριμένα, για την ψυχαγωγική κάνναβη και το παράγωγό της, τη μαριχουάνα (χόρτο), οι έφηβοι με τη χρήση τους βιώνουν μια αρχική ευφορία, μετά μια χαλάρωση και μια ενίσχυση των αισθητηριακών αντιλήψεων, κάτι που δημιουργεί τη νευροψυχολογική βάση για μια ψυχική εξάρτηση.
Παρεξηγήσεις αναφορικά με την κάνναβη
Οι «παρεξηγήσεις» σχετικά με τη χρήση της κάνναβης στους εφήβους είναι πιθανά οι εξής:
→ Η μακρόχρονη χρήση της κάνναβης δεν δημιουργεί φαινόμενα εξάρτησης, κατά συνέπεια ούτε στερητικό σύνδρομο απεξάρτησης, γιατί δεν δημιουργεί «flash» όπως η χρήση ηρωίνης ή άλλων επικίνδυνων χημικών παρασκευασμάτων.
→ Η χρήση της κάνναβης δεν ανοίγει τον δρόμο σε εμφάνιση ψυχιατρικών διαταραχών.
→ Η νομιμοποίηση και της ψυχαγωγικής κάνναβης (διαχωρισμός «σκληρών-μαλακών» ναρκωτικών), ακόμη και χωρίς υποδομές πρόληψης και αξιόπιστο σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας, είναι εξ ορισμού μια προοδευτική και ωφέλιμη πολιτική.
→ Δεν χρειάζεται μια σοβαρή πολιτική πρόληψης και συστηματικής ενημέρωσης για τη χρήση μιας «φυσικής», μάλιστα με θεραπευτικές ιδιότητες, ουσίας.
→ Η χρήση της κάνναβης είναι μια πράξη αντι-κομφορμισμού απέναντι στις συντηρητικές αστικές αξίες και οι έφηβοι διαφοροποιούνται από αυτά τα πρότυπα.
Με τη συνοπτική παράθεση σύγχρονων επιστημονικών δεδομένων που ακολουθεί και μέσα από την κλινική εμπειρία μας με αιτήματα γονέων και εφήβων για ψυχιατρική φροντίδα, θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε αυτές τις διάχυτες κοινωνικά αντιλήψεις και να σκεφτούμε ότι η χρήση της κάνναβης στους εφήβους πρέπει να αποτελέσει ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας, χωρίς ιδεολογικές και πολιτικές προκαταλήψεις.
Σύγχρονα δεδομένα
Στατιστικά χρήσης κάνναβης από νέους στην Ελλάδα
Η μέση ηλικία έναρξης χρήσης κάνναβης στην Ελλάδα τοποθετείται στην ηλικία των 17 ετών. Σε καταμέτρηση που πραγματοποιήθηκε το 2015, 9,1% των μαθητών στα ελληνικά σχολεία είχε κάνει τουλάχιστον μία φορά χρήση κάνναβης, με τα αντίστοιχα ποσοστά στην Ευρωπαϊκή Ένωση να κυμαίνονται από 6,5% έως 36,8%. Τέλος, ενώ φαίνεται να εμφανίζεται ελαφρά μείωση του καπνίσματος από τους νέους τα τελευταία χρόνια, η χρήση κάνναβης φαίνεται να παραμένει σταθερή (Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, 2017).
Ωστόσο πολύ σύντομα θα έχουμε στη διάθεσή μας και τα πλέον πρόσφατα στοιχεία χρήσης της κάνναβης, τα οποία μάλλον επιβεβαιώνουν τη γενικότερη αύξηση της χρήσης της και σε νεαρότερες ηλικίες.
Αναφορικά με τις επιδράσεις της χρήσης κάνναβης στην ψυχική υγεία, φαίνεται ότι οι συνέπειες της χρήσης από την εφηβική ηλικία είναι πολύπλευρες.
Αρχικά, οι Grant & Bélanger (2017), ερευνητές από τον Καναδά, αναδεικνύουν τη συχνότητα εκδήλωσης κατάθλιψης και άλλων διαταραχών διάθεσης σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες χρήστες, ενώ αναφέρουν την ύπαρξη ισχυρής συσχέτισης της συχνής χρήσης με την έκφραση καταθλιπτικών επεισοδίων και διαταραχών άγχους. Τη θέση αυτή υποστηρίζουν ευρήματα των Chadwick και συν. (2013), οι οποίοι τονίζουν επίσης το γεγονός ότι η χρήση κάνναβης σε αυτές τις ηλικίες οδηγεί σε αυξημένα ποσοστά αυτοκτονικού ιδεασμού και αυτοκτονικών συμπεριφορών στην ενήλικη ζωή. Αυξημένος είναι, επίσης, ο κίνδυνος εκδήλωσης σχιζοσυναισθηματικών διαταραχών σε άτομα που ξεκινούν τη χρήση κάνναβης σε τόσο νεαρή ηλικία.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η σχέση της κάνναβης με την εκδήλωση ψυχωσικών διαταραχών. Έχει βρεθεί πως η κάνναβη μπορεί να προκαλέσει οξέα ψυχωσικά επεισόδια σε εφήβους, ακόμα και χωρίς την πρότερη ύπαρξη ψυχιατρικής διαταραχής (Grant & Bélanger, 2017). Συγκεκριμένα, οι έφηβοι αυτοί φαίνεται να εμφανίζουν συμπτώματα όπως απώλεια του ελέγχου της πραγματικότητας, αποπροσωποποίηση, αποπροσανατολισμός, ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις και παρανοϊκός ιδεασμός. Μελέτες, μάλιστα, έχουν δείξει ότι η χρήση κάνναβης κατά την εφηβεία διπλασιάζει τη μετέπειτα πιθανότητα εκδήλωσης ψύχωσης, ενώ η χρόνια χρήση συνδέεται με πρώιμη εκδήλωση των συμπτωμάτων της ψύχωσης, έως και 3 χρόνια νωρίτερα, με την πρώτη νοσηλεία να πραγματοποιείται σε μικρότερη ηλικία και την πιθανότητα υποτροπής να αυξάνεται αισθητά. Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε ότι όσο πιο νωρίς τοποθετείται η έναρξη της χρήσης και όσο μεγαλύτερη η ένταση και η συχνότητά της, αντίστοιχα νωρίτερα πραγματοποιείται η έναρξη της ψύχωσης στο άτομο, με αυξημένο τον αριθμό και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων (Bagot και συν., 2015).
(συνεχίζεται)
Ο ΣΥΡΙΖΑ μετά τις εκλογές: Μπορεί να υπάρξει ένας ευτυχισμένος Σίσσυφος;
του Στέλιου Στυλιανίδη
Πηγή: tvxs.gr
Οι εκλογές της 7ης Ιουλίου ανέδειξαν ορισμένα καίρια σημεία τα οποία μπορούν να αποτελέσουν τροφή για σκέψη για τον μετασχηματισμό του ΣΥΡΙΖΑ, για τον αναστοχασμό του ευρύτερου προοδευτικού κεντροαριστερού και αριστερού χώρου, όπως και για τη ρευστότητα που καθορίζει τη στάση ενός μέρους του εκλογικού σώματος σε συνθήκες επικράτησης του αντιΣΥΡΙΖΑ μετώπου.
Η Αριστερά, ειδικά μετά τις ήττες της, έχει μια μακρά παράδοση αυτομαστιγώματος, εσωστρέφειας, αναζωπύρωσης εσωκομματικών συγκρούσεων, απόσυρσης από το κοινωνικό γίγνεσθαι. Σε τελική ανάλυση, υιοθετεί μια αρχετυπική μαζοχιστική θέση. Πρότυπο αυτής της θέσης, μυθολογικά, είναι η προσπάθεια του Σίσσυφου, ο οποίος έχει καταδικαστεί από τους Θεούς να μεταφέρει έναν βράχο στην κορυφή του βουνού και με τη δύση του ήλιου ο βράχος να ξανακυλά στους πρόποδές του. Το ερώτημα για το μέλλον του ΣΥΡΙΖΑ είναι μέσα από ποιους όρους θα αξιολογήσει τα αίτια της ήττας του, θα αναλάβει πρωτοβουλίες για την ουσιαστική μετάλλαξή του ως κυρίαρχου πόλου του ευρύτυρου προοδευτικού μετώπου και θα κατανοήσει την ήττα ως μια νέα αρχή αναστοχασμού και δράσης στον αντίποδα της αυτοτιμωρητικής λειτουργίας του Σισσύφου.
Η εξέλιξη του κόσμου, πόσο μάλλον της σκεπτόμενης Αριστεράς, έγκειται στο να μπορεί να συγκροτεί και σε συνθήκες ήττας τη σκέψη και τη δράση της χωρίς να επαναλάβει τις εγγενείς παθογένειες του παρελθόντος της. Είναι η επείγουσα ανάγκη του αναστοχασμού για έναν ευτυχισμένο Σίσσυφο, όπως το είδε ο Αλμπέρ Καμύ.
Πώς μπορούμε να αποτιμήσουμε πολύ συνοπτικά το έργο και το παράδειγμα εξουσίας της κυβερνώσας αριστεράς;
– Στα θετικά πεπραγμένα οφείλουμε καλοπροαίρετα να εκτιμήσουμε το επώδυνο τέλος της αυταπάτης ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσε συγκρουσιακά να ανατρέψει το νεοφιλελεύθερο δόγμα της ευρωζώνης χωρίς να θέσει τη χώρα σε έναν ακραίο ιστορικό κίνδυνο. Κάθε διαδικασία αποεξιδανίκευσης ενός ισχυρού αριστερού ιδεώδους και απομάγευσης στελεχών και οπαδών από μια “νικηφόρα” επαναστατική διέγερση θα είχε αναπόφευκτα σοβαρές επιπτώσεις. Η αποκόλληση των πιο σκληρών κομματιών (ΛΑΕ, Πλεύση Ελευθερίας και πρόσφατα ΜΕΡΑ 25) αποτελούν φυσική πολιτική συνέπεια μιας διαδικασίας βίαιης αναμέτρησης του ΣΥΡΙΖΑ με την πραγματικότητα.
– Το τέλος της αυταπάτης είχε σαν ουσιαστική και θετική συνέπεια την φιλοευρωπαϊκή στροφή του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος συμφωνεί, αντικειμενικά, όχι με τον μερκελικό αλλά με τον μακρονικό δρόμο προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση, όπως εύστοχα υποστηρίζει ο Ν. Μουζέλης. Είναι σαφές ότι πολύ πιο εύκολα μπορούν να βρεθούν σύμμαχοι, ακόμη και σε συνθήκες αρνητικού συσχετισμού δυνάμεων, με την ιδέα μιας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας και όχι με την ιδέα μιας γερμανοκρατούμενης συνομοσπονδίας. Ο Αλ. Τσίπρας, παρά την αφετηρία του, κατάφερε να γίνει θεσμικός και αξιόπιστος συνομιλητής, με τους αναγκαίους συμβιβασμούς, του ευρωπαϊκού establishment.
– Η συμφωνία των Πρεσπών, παρόλο που η επικοινωνιακή διαχείρισή της ήταν λαθεμένη από την αρχή μέχρι το τέλος, αποστερώντας από τον ΣΥΡΙΖΑ φυσικούς συμμάχους, αποτελεί ένα μεγάλο επίτευγμα υπέρβασης χρόνιων εθνικιστικών αγκυλώσεων και ιδεοληψιών. Αποτελεί επίσης τεκμήριο ραγδαίας αναβάθμισης της γεωπολιτικής θέσης της χώρας.
– Η έμφαση στην ατζέντα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (σύμφωνο συμβίωσης, ταυτότητα φύλου, ιθαγένεια, Θράκη, εκσυγχρονισμός σωφρονιστικού συστήματος) έδωσε τη δυνατότητα νομοθετικής κατοχύρωσης δικαιωμάτων συμπολιτών μας τα οποία θεωρούνταν ταμπού για προηγούμενες κυβερνήσεις.
– Η πολιτική βούληση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν θετική ως προς τη διαχείριση του προσφυγικού-μεταναστευτικού, ιδιαίτερα σε σχέση με πολιτικές κοινωνικής ενσωμάτωσης οικονομικών μεταναστών και ανθρωπιστικής διαχείρισης της κρίσης. Η διοικητική και διαχειριστική ανεπάρκεια του ΣΥΡΙΖΑ, παρά τις καλές προθέσεις και με δεδομένες τις συγκρούσεις με τις εθνικιστικές και ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις, δημιούργησε δυστυχώς ένα κατακερματισμένο, χαοτικό τοπίο με κορύφωση την αναποτελεσματικότητα διαχείρισης των camps και των κονδυλίων, με εμβληματικό τόπο ιδρυματισμού των προσφύγων την Μόρια.
– Η προτεραιότητα στη στήριξη των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων και των ευπαθών ομάδων που χτυπήθηκαν περισσότερο από την κρίση ήταν θετικό βήμα για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης παρά τον κυρίαρχο ανορθολογισμό στην αναδόμηση και τον επανασχεδιασμό του κοινωνικού κράτους στη χώρα. Δυστυχώς, αυτή η αναγκαία στήριξη έγινε κάποιες φορές με όρους πελατειασμού και βραχυπρόθεσμου εκλογικού οφέλους.
Σε σχέση με τα αρνητικά πεπραγμένα οφείλουμε συνοπτικά να σημειώσουμε:
– Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κατανόησε ότι ψηφίστηκε κυρίως σαν αντιμνημονιακό και όχι σαν αριστερό κόμμα. Η εγγενής αμιφυθυμία της ηγεσίας του και ιδιαίτερα του Αλέξη Τσίπρα απέναντι στη συνεργασία με τον κατακερματισμένο χώρο της κεντροαριστεράς αλλά κυρίως με το Ποτάμι που το 2015 αποτελούσε εν δυνάμει εταίρο εγκλώβισε τον ΣΥΡΙΖΑ στη συντήρηση της αντιμνημονιακής ταυτότητας και ρητορικής και στη διολίσθηση (με διχαστικό λόγο και εμφυλιοπολεμικά μοτίβα) στην κυβερνητική συνεργασία με το πιο αποκρουστικό πρόσωπο της λακίστικής δεξιάς με φασιστοειδή χαρακτηριστικά (ΑΝΕΛ). Για ένα αριστερό φιλοευρωπαϊκό κόμμα μια τέτοια σύμπραξη, όπως και ο συμβολικός δημόσιος εναγκαλισμός Α. Τσίπρα-Π. Καμμένου τον Σεπτέμβριο 2015, αποτέλεσε έναν βαθύ στιγματισμό και τραύμα.
– Το ύφος και το ήθος της εξουσίας δεν ανταποκρίθηκε στα αρχικά αριστερά προτάγματα και στις ελπίδες της πλειοψηφίας των ψηφοφοφόρων. Δινόταν η εντύπωση ότι η ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ δεν αντιλαμβανόταν πόσο απωθητικά για έναν προοδευτικό κόσμο λειτουργούσαν η αυταρέσκεια, η εριστικότητα, η αλαζονεία, η δήθεν αυτάρκεια, το έλλειμμα ενσυναίσθησης και ο κυνισμός που απέπνεαν δηλώσεις και κραυγές εμβληματικών στελεχών. Ο “πολλακισμός” ήταν απλώς η κορυφή του παγόβουνου. Το φαινόμενο αυτό ανατροφοδοτούσε η συνειδητή ανοχή του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ. Μια από τις πιο αρνητικές στιγμές της κυβέρνησης ήταν η επικοινωνιακή διαχείριση της εθνικής τραγωδίας στο Μάτι. Ως προς αυτό, δεν χρειάζονται περισσότερα λόγια γιατί το εθνικό πένθος είναι βαρύ και όλοι θυμόμαστε.
– Η υποβάθμιση της ατζέντας της καθημερινότητας των πολιτών και της ποιότητας ζωής, λόγω μιας μνημειώδους διαχειριστικής ανεπάρκειας στην αντιμετώπιση πρακτικών προβλημάτων, συνέβαλαν καθοριστικά στη διόγκωση της δυσαρέσκειας που εκφράστηκε και εκλογικά.
– Η ιδεολογική καθήλωση σε μια χρηστική αντίληψη των αστικών θεσμών είχε σαν αποτέλεσμα μια αντιθεσμική λειτουργία στελεχών της κυβέρνησης με αιχμή του δόρατος άστοχες και διχαστικές παρεμβάσεις, ιδιαίτερα στον χώρο της Δικαιοσύνης. Το φιάσκο στο οποίο κατέληξε η έκβαση ενός υπαρκτού και τεράστιου σκανδάλου στον χώρο της υγείας (υπόθεση Novartis) ήταν πολύ χαρακτηριστικό της επιπολαιότητας, της λαϊκίστικής αντίληψης και της ιδεοληψίας απέναντι στη θεσμική λειτουργία της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Ο καταγγελτικός και συγκρουσιακός λόγος χωρίς δικαστική τεκμηρίωση αποξένωσε ένα ακόμη σημαντικό προοδευτικό ακροατήριο.
– Η λαϊκίστικη πρακτική του ΣΥΡΙΖΑ στα θέματα μέσης εκπαίδευσης και κυρίως ΑΕΙ (συγχωνεύσεις ΤΕΙ-ΑΕΙ που σε μεγάλο βαθμό υπήρξαν άστοχες και με ανεπαρκή τεχνική προετοιμασία, ίδρυση νέων σχολών χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της πανεπιστημιακής κοινότητας και χωρίς υποδομές) ενίσχυσε έναν σκληρό αντιπολιτευτικό λόγο απέναντι σε μια σειρά διακηρύξεων καλών προθέσεων. Η ταύτιση του ΣΥΡΙΖΑ με την αντιαριστεία και την αναξιοκρατία από τους πολιτικούς του αντιπάλους υπήρξε καταλυτική.
– Η ατζέντα της ασφάλειας αποτέλεσε ένα άλλο διφορούμενο στοιχείο της πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ με σημείο αιχμής την ανοχή σε δράσεις αναρχοαυτόνομων ομάδων, τόσο στην κοινότητα όσο και στα ΑΕΙ, και την υποβάθμιση της ανάγκης ασφάλειας των πολιτών στις συνοικίες. Με ευθύνη και του ΣΥΡΙΖΑ τροφοδοτήθηκε μια άγρια σπέκουλα για ανοχή στην ανομία ως χαρακτηριστικό της ιδεολογίας της Αριστεράς.
– Το επικοινωνιακό έλλειμμα της αντικειμενικής προβολής της κυβερνητικής πολιτικής ήταν κραυγαλέο. Ο τρόπος λειτουργίας των δημόσιων μέσων ενημέρωσης ήταν εξαιρετικά χαμηλού επιπέδου με αποτέλεσμα να εκτίθεται η κυβέρνηση και να δώσει στα αντίπαλα ΜΜΕ μια τρομακτική υπεροπλία.
– Ο χώρος της υγείας, που θα μπορούσε να αποτελέσει προνομιακό πεδίο της Αριστεράς για καινοτόμες δράσεις σε περίοδο κρίσης (δίκτυα αλληλεγγύης και αναβάθμιση του δημόσιου συστήματος υγείας με συμμαχίες με δυνάμεις στον προοδευτικό χώρο που είχαν ιστορικό καλών πρακτικών σε τοπικό και διεθνές επίπεδο) συρρικνώθηκε δυστυχώς σε μια διοικητικά έωλη και δυσλειτουργική μεταρρύθμιση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Η κάλυψη των 2,5 εκ ανασφάλιστων πολιτών, που έγινε με αποφασιστικό τρόπο, δεν ενσωματώθηκε σε ένα ολιστικό συνεκτικό μεταρρυθμιστικό σχέδιο που να περιλαμβάνει και άλλους κρίσιμους τομείς όπως πρόληψη, προαγωγή υγείας και ψυχικής υγείας, ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, αναβάθμιση της πολιτικής απέναντι στις εξαρτήσεις. Αυτές είναι θεσμικές δράσεις που δεν έχουν a priori δημοσιονομικό κόστος αλλά απαιτούν τεχνοκρατική επάρκεια, μεταρρυθμιστική κουλτούρα και ισχυρή πολιτική βούληση.
Οι όροι του μετασχηματισμού για έναν σύγχρονο προοδευτικό πόλο
– Η ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ και ιδιαίτερα ο πρόεδρός του, ο οποίος αποτελεί το αδιαμφισβήτητο πολιτικό κεφάλαιο της κυβερνώσας Αριστεράς, πρέπει να αποφασίσει οριστικά, χωρίς αμφιθυμία και υποσημειώσεις, αν θα εργαστεί προς τη συγκρότηση μιας στρατηγικής συμμαχίας μεταξύ σοσιαλδημοκρατικής κεντροαριστεράς και ριζοσπαστικής φιλοευρωπαϊκής Αριστεράς. Είναι σαφές ότι οι δύο χώροι έχουν ιστορικά και παραδοσιακά μια μακρά διαδρομή ανταγωνιστικής και συγκρουσιακής σχέσης. Είναι επίσης ακριβές ότι η στροφή της σοσιαλδημοκρατίας προς τα δεξιά με την υιοθέτηση αρχών και πρακτικών του νεοφιλελευθερισμού έχει πλέον ένα αρνητικό ευρωπαϊκό προηγούμενο και βρίσκεται σε πλήρη ρήξη με την χρυσή εποχή της σοσιαλδημοκρατίας (1945-1975).
– Το άνοιγμα του ΣΥΡΙΖΑ προς τον σοσιαλδημοκρατικό χώρο και η συγκρότηση της προοδευτικής συμμαχίας έγινε καθυστερημένα, χωρίς επαρκή προετοιμασία, χωρίς ουσιαστική πολιτική ζύμωση και με αρκετά στελέχη του παλαιοκομματικού ΠΑΣΟΚ σε πρωταγωνιστικό ρόλο. Συνεπώς, δεν σηματοδοτήθηκε στο φαντασιακό των προοδευτικών ψηφοφόρων ένα αυθεντικό άνοιγμα όσμωσης των δύο αυτών χώρων και η απομόνωση του ΚΙΝΑΛ και του ακραίου κέντρου σε ρόλο ουραγών του κεντρώου ανοίγματος του Κυρ. Μητσοτάκη.
– Το 31,5% που κέρδισε ο ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές μπορεί να αποτελέσει μια καλή αφετηρία για τη συγκρότηση μιας νέας προοδευτικής παράταξης αλλά ταυτόχρονα και παγίδα σε μια αυτάρεσκη επανάληψη της ριζοσπαστικής καθαρότητας του ΣΥΡΙΖΑ του 3%.
– Το άνοιγμα σε νέα στελέχη της κεντροαριστεράς και σε ανένταχτους της ανανεωτικής αριστεράς, με ηθική και τεχνική ανεπάρκεια, με αναγνωρισιμότητα στον κοινωνικό και αυτοδιοικητικό χώρο, πρέπει να γίνει χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς οργανωτικούς αποκλεισμούς και χωρίς επιβολή μιας ανιστορικής κομματικής επετηρίδας.
– Η τελική οργανωτική μορφή που θα πάρει ένα ιδρυτικό συνέδριο του προοδευτικού αυτού χώρου πρέπει να αποτελέσει πρωταρχικό καθήκον του Αλέξη Τσίπρα χωρίς ίχνος ταλαντεύσεων, δισταγμών και υπαρξιακής αγωνίας διατήρησης εσωκομματικών συσχετισμών οι οποίοι έχουν ξεπεραστεί ιστορικά. Η υπέρβαση προς το καινούργιο και η αναζήτηση μιας νέας κοινωνικής ηγεμονίας του προοδευτικού χώρου, κατά Γκράμσι, δεν μπορεί να γίνει χωρίς πολιτικό, ψυχικό, ακόμη και συναισθηματικό κόστος απέναντι σε ιστορικούς δεσμούς και καθηλώσεις.
– Μια σύγχρονη ατζέντα ευρωπαϊκής Αριστεράς πρέπει να περιλάβει ουσιαστικές επεξεργασίες και όχι απλές ρητορικές αναφορές σε μείζονα ζητήματα του μέλλοντος: Επιπτώσεις κλιματικής αλλαγής, δημογραφικό πρόβλημα, μεταναστευτικό-προσφυγικό όχι ως επείγον αλλά ως γεωπολιτική σταθερά, κοινωνική οικονομία, χρήση νέων τεχνολογιών, τεχνητή νοημοσύνη, ζητήματα απανθρωποποίησης-αποσυναισθηματοποίησης των ανθρώπινων σχέσεων και των κοινωνικών δεσμών, υλικότητα των δικαιωμάτων μέσα από την εφαρμογή συγκεκριμένων πολιτικών. Ο σύγχρονος καπιταλισμός είναι δομικά ανήθικος μέσα από το δόγμα του “ανάπτυξη ή θάνατος”. Μια αριστερή αντίληψη για μια οικολογική κοινωνία προϋποθέτει όχι μόνιο την ανατροπή των μηχανισμών που οδηγούν στην καταστροφή της φύσης αλλά και των μηχανισμών που υπονομεύουν την ίδια την κοινωνική ζωή μέσα από την θεοποίηση του κέρδους.
– Η σύγκλιση τεχνοκρατικής γνώσης, επιστημονικής επάρκειας και αριστερής μεταρρυθμιστικής ατζέντας πρέπει να αποτελέσει το μελλοντικό προνομιακό πεδίο της Αριστεράς στην προσέλκυση νέων στελεχών και ομάδων με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με τα παλαιά κομματικά πρότυπα.
– Η συγκρότηση ατζέντας μεταρρυθμίσεων με προοδευτικό πρόσημο οφείλει να συνδυαστεί με την αποτελεσματική λειτουργία των θεσμών προς όφελος των πολλών και όχι προς όφελος της ιδεοληπτικής συγκρουσιακότητας της Αριστεράς. —Δεν είναι ντροπή ή στίγμα για την Αριστερά να μαθαίνει από τα επιτεύγματα και τις καλές πρακτικές της φιλελεύθερης παράταξης, όπως πχ, τεχνικές σύγχρονου μάνατζμεντ, λογοδοσίας, αξιολόγησης, στοχοθέτησης, εκτέλεσης επιχειρησιακών σχεδίων, ακρόασης των αναγκών της αγοράς και της καθημερινότητας του πολίτη, ταχύτητα στην παρέμβαση.
Ο Βίκτωρ Ουγκώ έλεγε ότι «η ουτοπία του σήμερα είναι η αλήθεια του αύριο». Η Αριστερά, όπως και ο άνθρωπος που ψάχνει διαρκώς το νόημα σαν τον Σίσσυφο, όχι αυτοτιμωρητικά αλλά ωθούμενος από ένα αόρατο ηθικό πρόταγμα, δεν μπορεί να είναι αυτάρκης χωρίς ελλείψεις, αδυναμίες, κενά, σαν ένας απλός καταναλωτής προϊόντων και σχέσεων. Αυτές οι ελλείψεις πρέπει να αποτελέσουν την αφετηρία για τη δημιουργία μιας νέας νοηματοδότησης προσπαθώντας να συναντήσουμε τον εαυτό μας και τον άλλο απέναντι στην αλλοτριωτική δύναμη των ναρκισσισμών της κάθε εξουσίας αλλά και της ασυνείδητης ενίσχυσης του δικού μας μεγαλειώδους εαυτού.
Ισως έτσι αποκτά νόημα η διατύπωση του Αντόνιο Γκράμσι ότι «ηγεμονία είναι όταν ο εκμεταλλευόμενος βρίσκει την ευτυχία στην εκμετάλλευση». Η ανατροπή αυτής της ηγεμονίας μπορεί να είναι και το μελλοντικό πρόταγμα μιας σύγχρονης ευρωπαϊκής Αριστεράς.
