Photo by Viktor Hanacek

Ο ναρκισσισμός είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται στην ψυχανάλυση για να υποδηλώσει την αγάπη προς τον εαυτό. Ωστόσο, πέρα από τη γενική αυτή διατύπωση, υπάρχουν διακριτές μορφές, όπως ο πρωτογενής ναρκισσισμός που μας επιτρέπει να είμαστε στη ζωή, ο δευτερογενής ναρκισσισμός που μας επιτρέπει να αντλούμε ικανοποίηση μέσα από τα επιτεύγματά μας και τις σχέσεις μας, ο κακοήθης, ο καταστροφικός, το ιδεώδες του εγώ, το ιδεώδες εγώ. Οι εκφράσεις όλων αυτών διαφορετικής ποιότητας ναρκισσισμών επηρεάζουν καθοριστικά και την ποιότητα των κοινωνικών δεσμών. Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Ζυλ Λιποβέτσκι δείχνει και τεκμηριώνει μέσα από το έργο του «Η εποχή του κενού» ότι οι σύγχρονες δημοκρατίες είναι βουτηγμένες σε ένα ιδεολογικό κενό λόγω της έκπτωσης των μεγάλων συλλογικών σχεδίων, θα λέγαμε των μεγάλων αφηγήσεων που καθόρισαν μέχρι τώρα την ιστορία της ανθρωπότητας. Στο βαθμό που υπάρχει μια απο-ιεροποίηση των παραδοσιακών αξιών, το άτομο είναι πλέον ελεύθερο να αφιερωθεί στην ολότητά του στον εαυτό του και στην ικανοποίηση της εικόνας του για να ζήσει μια ζωή “a la carte”.

Η εποχή του κενού βασίζεται σε μια ατελείωτη ναρκισσιστική σαγήνη. Η σαγήνη έγινε μια γενική διαδικασία που τείνει να ρυθμίσει το σύνολο της ζωής των σύγχρονων κοινωνιών. Η παλιά πρωτοκαθεδρία των σχέσεων παραγωγής εφεξής συσκοτίζεται από την αποθέωση των σχέσεων σαγήνης. Αυτή η σαγήνη επαναδιαμορφώνει τον κόσμο μέσα από μια διαδικασία προσωποποίησης διαφοροποιώντας την προσφορά για να αυξήσει τις δυνατές επιλογές του ατόμου. Οι βασικές ανάγκες συσκοτίζονται και αυτές προς όφελος μιας ατέρμονης λίστας νέων, τεχνητών αναγκών. Αυτό το φαινόμενο το βρίσκουμε για παράδειγμα στην πολιτική επικοινωνία, η οποία συντονίζει την κυρίαρχη αυτή ιδεολογία με τις αξίες του δημοκρατικού ατομικισμού. Οι διαψεύσεις που προέρχονται από αυτήν την ρητορική του αυταρχισμού, του φανατισμού και του λαϊκισμού διογκώνουν την κοινωνική απογοήτευση και την παράλυση του κοινωνικού σώματος και προκαλούν την ιδιώτευση και τον κοινωνικό συντηρητισμό, μετά το τέλος της αυταπάτης.

Η ανάγκη σύνθεσης και συναίνεσης παραμένει δραματικά επίκαιρη στις μέρες μας

Με αφορμή τη διοργάνωση δύο ημερίδων (στις 20 και 27 Ιανουαρίου, στις εκδόσεις ΑΡΜΟΣ) με θέμα «Ο Ελληνικός εμφύλιος, μια ψυχαναλυτική προσέγγιση» θα ήθελα να παραθέσω ορισμένες σκέψεις σχετικά με την πολυπλοκότητα και τις δυσκολίες που υπάρχουν σε ένα τέτοιο εγχείρημα, ακόμη και σήμερα, εβδομήντα χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου.

Μπορούμε να διακρίνουμε δύο μύθους που λειτουργούν συμπληρωματικά ή και αντιθετικά στις εκδοχές αντίληψης και κατανόησης του ελληνικού εμφυλίου: «τη μεταπολεμική προσέγγιση ή την εκδοχή των νικητών» και «τη μεταπολιτευτική προσέγγιση ή εκδοχή των ηττημένων» (Καλύβας Σ, Μαραντζίδης Ν, 2015). Οι εκδοχές αυτές, σύμφωνα με την μαρτυρία του Άγγελου Ελεφάντη (2002), είναι υποταγμένες σε πολιτικές αναγκαιότητες, είναι στρατευμένες. Η αναζήτηση ενός μύθου δικαίωσης και από την μία και από την άλλη πλευρά δημιουργούν μια διαρκή αναπαραγωγή της πόλωσης, μια ατμόσφαιρα ήττας της σκέψης μέσα σε ένα περιβάλλον φανατισμού που σε διαφορετικούς βαθμούς ιδεολογικοποιεί την ιστορία  εις βάρος της επιστημονικής γνώσης και της προσπάθειας μιας «εκ των υστέρων» (Φρόυντ) κατανόησης αυτών που διαδραματίστηκαν.

Read more