Ετικέτα: ΠΑΝΔΗΜΙΑ

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 1 Comment

Στέλιος Στυλιανίδης: Πανδημία και ψυχική υγεία – Μια αιωνιότητα και ένας χρόνος (ieidiseis.gr)

Πηγή: ieidiseis.gr

Στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε πώς θα είμαστε μετά την πανδημία. Γίνονται εκτιμήσεις και προβλέψεις για δίψα διασκέδασης και σεξουαλική απελευθέρωση αλλά και για το ακριβώς αντίθετο.

Η πανδημία εισέβαλε βίαια στην πραγματικότητά μας, η ανθρωπότητα ήταν απροετοίμαστη και ανυποψίαστη, η διάρκεια της περιπέτειας είναι μεγάλη, οι ανατροπές σε όλα τα επίπεδα συνταρακτικές και η αβεβαιότητα απόλυτη.

Στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε πώς θα είμαστε μετά την πανδημία. Γίνονται εκτιμήσεις και προβλέψεις για δίψα διασκέδασης και σεξουαλική απελευθέρωση αλλά και για το ακριβώς αντίθετο, για παρατεταμένο ιδρυματισμό και εσωστρέφεια.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι η επιστροφή σε κανονικές ψυχολογικές και κοινωνικές συμπεριφορές δεν είναι προβλέψιμη και η μετάβαση μπορεί να διαρκέσει πολύ.

Τι έχουμε μάθει μετά από έναν χρόνο μάχης με την πανδημία;

1.Κατέρρευσε η φαντασίωση της παντοδυναμίας και της μεγαλομανίας του σύγχρονου μετανεωτερικού ανθρώπου του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.

2.Η έκβαση μιας πανδημίας εξαρτάται από τη φυσική ιστορία της νόσου, το δημόσιο σύστημα υγείας, το προσωπικό υγείας, την ισχυρή κοινωνική συνοχή για τήρηση των μέτρων και αυτοπειθαρχία, από την αποφασιστικότητα και διαχειριστική ικανότητα των πολιτικών ηγεσιών.

3. Η ανθρώπινη απληστία που συνδέεται με την καταστροφή της φύσης στο όνομα του κέρδους έχει αναπόφευκτα συνταρακτικές επιπτώσεις στην ίδια την ανθρώπινη ζωή.

4. Οι εκρηκτικές ανισότητες ανάμεσα σε πλούσιες και φτωχές χώρες και ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς μέσα στην ίδια χώρα όχι απλώς δεν αμβλύνθηκαν αλλά επιδεινώθηκαν. Οι πλούσιοι δεν έγιναν απλώς πλουσιότεροι αλλά και είναι πιο προστατευμένοι απέναντι στο κοινό εχθρό σε όλα τα επίπεδα.

ΤΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΘΥΜΑΤΑ

Για τους ανθρώπους που θα έχουν χάσει δικούς τους ή θα έχουν νοσήσει το πέρασμα στο επόμενο στάδιο θα είναι εξαιρετικά οδυνηρό. Δεν θα έχουν μπορέσει να κλείσουν τα μάτια των αγαπημένων τους και να τους αποχαιρετήσουν, θα τους έχουν κηδέψει σε ειδικές περιοριστικές συνθήκες, θα έχουν φοβηθεί για τη ζωή τους σε κάποια ΜΕΘ ή σε κάποια κλίνη Covid ή θα έχουν ταλαιπωρηθεί στο σπίτι τους προσπαθώντας να μη μολύνουν την οικογένειά τους και υποφέροντας από συμπτώματα.

Αυτοί οι άνθρωποι είναι τα μεγαλύτερα θύματα της πανδημίας και θα χρειαστούν οργανωμένη ψυχολογική υποστήριξη, που θα έπρεπε να τους παρέχεται ήδη.

Μαζί τους είναι το υγειονομικό προσωπικό. Δεν χρειάζονται πολλά λόγια για να αποδείξει κανείς ότι έχουν ήδη εξουθενωθεί. Τους έτυχε ο κλήρος να υπηρετήσουν το εθνικό σύστημα υγείας σε μια ιστορικά πρωτοφανή υγειονομική κρίση και κάνουν το καθήκον τους σε δύσκολες συνθήκες με αυταπάρνηση και χωρίς ανταμοιβή. Ούτε οικονομική στήριξη, ούτε προσλήψεις μόνιμου προσωπικού, ούτε ανταπόκριση στα αιτήματά τους για κάλυψη βασικών ελλείψεων στις υποδομές.

Γιατροί και νοσηλευτές θα δυσκολευτούν πολύ να ξεπεράσουν την τραυματική εμπειρία και την βίαιη επίδραση της επαγγελματικής τους απασχόλησης στην προσωπική τους ζωή. Και η έγνοια των ειδικών ψυχικών υγείας πρέπει να είναι πρώτα γι αυτούς τους ανθρώπους. Πρέπει όλοι οι θεσμοί του χώρου, ψυχαναλυτικές και ψυχιατρικές εταιρείες, να προσφέρουν τη γνώση που διαθέτουν για τη στήριξη αυτών των ανθρώπων χωρίς όρους.

ΨΥΧΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

Όλοι όμως, ανάλογα με τις απώλειες που μετράει καθένας στο εισόδημα και στη ζωή του, θα βρεθούν σε μια κατάσταση μετατραυματικού στρες. Ειδικά για την ελληνική κοινωνία, ισχύει ότι η υγειονομική κρίση ακούμπησε τη δεκαετή οικονομική κρίση που προηγήθηκε και επομένως τη βρήκε με εξαντλημένες αντοχές.

Η πανδημία εισέβαλε βίαια στην πραγματικότητά μας, η ανθρωπότητα ήταν απροετοίμαστη και ανυποψίαστη, η διάρκεια της περιπέτειας είναι μεγάλη, οι ανατροπές σε όλα τα επίπεδα συνταρακτικές και η αβεβαιότητα απόλυτη.

Πανελλαδική έρευνα της Kάπα Research σχετικά με το τρίτο lockdown δείχνει ότι το 43% έχει φτάσει στα όριά του, το 40% δηλώνει πολύ κουρασμένο εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων, ενώ τα κυρίαρχα αρνητικά συναισθήματα είναι η πλήξη και ανασφάλεια/αβεβαιότητα για το μέλλον.

Από την έρευνα δεν μαθαίνουμε κάτι που δεν ξέραμε. Από τα λύματα μαθαίνουμε ότι έχει εκτιναχθεί η χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών, όπως επίσης ψυχοτρόπων φαρμάκων. Σε πολλές περιπτώσεις η χρήση αντικαταθλιπτικών, αγχολυτικών και ηρεμιστικών δεν γίνεται μετά από υπόδειξη ψυχιάτρου αλλά πρόκειται για αυτοσχεδιασμούς αυτοθεραπείας που κατά κανόνα είναι καταστροφικοί μεσοπρόθεσμα για την ψυχική υγεία.

Η συνθήκη της καραντίνας είναι έτσι κι αλλιώς πολύ πιεστική, ιδιαίτερα για τους ανθρώπους που είναι μόνοι και ευάλωτοι για λόγους υγείας. Η ταξική διάσταση είναι σημαντική για την ανθεκτικότητα του ατόμου. Είναι διαφορετική η καραντίνα σε μια βίλα με πισίνα ή σε ένα άνετο διαμέρισμα σε πράσινο προάστιο και διαφορετική σε ένα δυάρι υποβαθμισμένης γειτονιάς με γονείς παιδιά και παππούδες μέσα. Και είναι πολύ πιο εύκολο να διανύσει μια τέτοια σκληρή περίοδο περιορισμών και απαγορεύσεων κάποιος που δεν ανησυχεί για ενδεχόμενη κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου και κάποιου που φοβάται ότι θα μείνει άνεργος, θα κλείσει το μαγαζί του, θα βουλιάξει στα χρέη.

Κάτι που ισχύει για όλους είναι ότι τα μέτρα πρέπει να έχουν λογικό ειρμό για να μπορούν να εσωτερικευθούν. Η αντιφατικότητα, οι παλινωδίες, οι ανακολουθίες και η ασυνέπεια στις αναγγελίες των μέτρων μειώνουν την εμπιστοσύνη του πληθυσμού, εμποδίζουν την νοηματοδότηση και επομένως την ατομική ευθύνη, ενώ ενισχύουν την καχυποψία που μπορεί να φτάσει μέχρι και σε θεωρίες συνωμοσίας, την απαισιοδοξία, τον θυμό, τον φόβο και την αβεβαιότητα.

Τέσσερα ερωτήματα:

-Γιατί δεν έγινε έγκαιρα εντατική χρήση τεστ στο γενικό πληθυσμό και στοχευμένα σε ειδικές κατηγορίες, ενώ υπήρχαν ισχυρά κίνητρα γι αυτό από τα αποτελέσματα καλών πρακτικών σε άλλες χώρες;

-Γιατί δεν υπήρξε από την αρχή ειδική φροντίδα στις ευπαθείς ομάδες (από υποκείμενα νοσήματα) και δεν έχει ακόμη ξεκινήσει ο εμβολιασμός τους;

-Γιατί δεν έγινε έγκαιρα και οργανωμένα η επίταξη κλινών του ιδιωτικού τομέα ώστε να αποσυμφορηθεί το εθνικό σύστημα υγείας;

-Γιατί δεν έγιναν στοχευμένα τοπικά lockdown αλλά ίσχυσε το τυφλό καθολικό lockdown ακόμη και σε περιοχές που δεν το χρειάζονταν;

Το τελευταίο lockdown είναι fake. Αφενός δεν ελέγχεται η εφαρμογή των μέτρων, αφετέρου υφίστανται επαχθείς και παράλογοι περιορισμοί όπως η απαγόρευση κυκλοφορίας μετά τις έξι το απόγευμα τα σαββατοκύριακα και η απαγόρευση σωματικής άσκησης μετά τις εννιά το βράδυ μέσα στην εβδομάδα.

Όλα αυτά αυξάνουν την ψυχική δυσφορία, τα επίπεδα μοναξιάς, την ευερεθιστότητα, τις καταθλιπτικές αντιδράσεις και πιθανώς τη χρήση αλκοόλ και ουσιών.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Όλες οι πρόσφατες έρευνες (2020-2021) που έχουν δημοσιευτεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά κύρους συγκλίνουν στα εξής ευρήματα:

-Αύξηση των αγχωδών διαταραχών, της κατάθλιψης, των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών (αυτοκτονικότητα, βλαπτικές συμπεριφορές για την υγεία, μικροπαραβατικές συμπεριφορές), επιδείνωση της κατάστασης των ατόμων που πάσχουν από σοβαρή ψυχιατρική διαταραχή, από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και από διαταραχές πρόσληψης τροφής.

-Αύξηση της χρήσης αλκοόλ, ναρκωτικών ουσιών, αλόγιστη χρήση ψυχοφαρμάκων.

-Αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας και της κοινωνικής απόσυρσης μέχρι το επίπεδο του “νεοϊδρυματισμού” στα σπίτια.

-Οι παράγοντες στρες που συνδέονται με το παρατεταμένο lockdown αποτυπώνονται σε συμπτώματα μετατραυματικού στρες, θυμό, ευερεθιστότητα, αίσθημα μοναξιάς, ανία, φόβο για το μέλλον, αϋπνία στιγματισμό των ατόμων που έχουν νοσήσει.

Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτοί οι παράγοντες στρες σε συνδυασμό με το συλλογικό τραύμα πιθανώς θα έχουν μακρά διάρκεια και μετά το τέλος της πανδημίας.

ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ

Η γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306 διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο για την κοινωνική καταλλαγή ιδιαίτερα στο πρώτο κύμα της πανδημίας. Ωστόσο, δεν μπορεί να υποκαταστήσει ένα οργανωμένο τομεοποιημένο δίκτυο κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Η στήριξη από την ΕΕ μας δίνει τη δυνατότητα να επανασχεδιάσουμε και να ενισχύσουμε το δημόσιο σύστημα υγείας δίνοντας έμφαση και σε στοχευμένες δράσεις ψυχικής υγείας.

Για παράδειγμα, ενίσχυση των ανεπαρκών κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας (κέντρα ψυχικής υγείας, κέντρα ημέρας, κινητές μονάδες αστικού και αγροτικού τύπου), δράσεις προαγωγής και αγωγής ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα για παιδιά και εφήβους, στοχευμένες δράσεις με πρότυπο καλές πρακτικές της ΕΕ για αντιμετώπιση της κατάθλιψης και πρόληψη της αυτοκτονικότητας και, τέλος, συστηματική ψυχολογική στήριξη των λειτουργών του συστήματος υγείας. Έχουμε ήδη αργήσει πολύ.

Το βασικό πρόταγμα είναι η στρατηγικής της «whole society approach», όπως προτείνει και ο ΠΟΥ, δηλαδή της δημιουργίας ισχυρών κοινοτικών δικτύων κοινωνικής αλληλεγγύης.
Δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη χωρίς γενναία επένδυση στην υγεία, στην ψυχική υγεία και στην καινοτομία.

Δώσαμε μάχη για να ενταχθεί ειδικός ψυχικής υγείας στην επιτροπή των επιστημόνων του υπουργείου Υγείας και ευτυχώς έγινε αυτό, έστω και με καθυστέρηση. Περιμένουμε όμως να δούμε στην πράξη το ενδιαφέρον για την ψυχική υγεία αυτών που έχουν την ευθύνη των εισηγήσεων. Γιατί για την πανδημία ψυχικής υγείας που έρχεται δεν θα υπάρχει εμβόλιο – μόνο πρόληψη και συστηματική ψυχοκοινωνική παρέμβαση μπορεί να γίνει.

ΕΝΑ ΘΕΤΙΚΟ ΠΑΡΆΔΕΙΓΜΑ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΓΙΑ ΝΟΣΟΥΝΤΕΣ COVID-19, ΤΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΤΟΥΣ & ΤΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ

Το Υπουργείο Υγείας της Ελλάδας, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των ψυχολογικών συνεπειών της covid-19, υλοποιεί πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης για τους νοσούντες με covid-19, τους οικείους τους, τους εργαζόμενους των νοσοκομείων covid-19, καθώς και τους ασθενείς με χρόνιες παθήσεις που πλήττονται από τις συνθήκες της πανδημίας.

Η δράση θα υλοποιηθεί σε συνεργασία με τις Υγειονομικές Περιφέρειες (ΥΠΕ), τα νοσοκομεία, τις κλινικές covid-19 και τις μονάδες ψυχικής υγείας. Στο πλαίσιο αυτό, έχει γίνει διασύνδεση

Το Κέντρο Ημέρας «Franco Basaglia» της ΕΠΑΨΥ, με το συντονισμό της Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης & Ψυχικής Υγείας «Αργώ», έχει αναλάβει την ψυχοκοινωνική υποστήριξη νοσούντων με covid-19, των οικογενειών τους και του υγειονομικού προσωπικού σε τέσσερα νοσηλευτικά ιδρύματα της 1ης ΥΠΕ: Γενικό Νοσοκομείο Αττικής “Σισμανόγλειο”, Νοσοκομειακή Μονάδα “Αμαλία Φλέμιγκ”, Γενικό Ογκολογικό Νοσοκομείο Κηφισιάς “Οι Άγιοι Ανάργυροι” και Γενικό Νοσοκομείο Αττικής ΚΑΤ.

Η ομάδα παρέμβασης της ΕΠΑΨΥ αποτελείται από ψυχολόγους , ψυχίατρο και κοινωνικό Λειτουργό και θα προσφέρει διαδικτυακά σε ενδιαφερόμενους ατομική, ομαδική και οικογενειακή υποστήριξη, καθώς και ιστοδιαλέξεις (webinars) για τους υγειονομικούς.

Οι υπηρεσίες προσφέρονται άμεσα (εντός 48 ωρών). Ο ενδιαφερόμενος μπορεί να έρθει σε επικοινωνία με τα μέλη της ομάδας παρέμβασης τηλεφωνώντας στο 6907722368 ή αποστέλλοντας μήνυμα, με την ένδειξη «Αίτημα υποστήριξης», στην ηλεκτρονική διεύθυνση: covidsupport@epapsy.gr

Στο πρόγραμμα μπορούν να απευθύνονται σε άτομα:

  • που νοσούν με covid-19
  • που φροντίζουν νοσούντες ή έχουν χάσει κάποιον δικό τους άνθρωπο από covid-19
  • με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις που έχουν νοσήσει ή έχουν υποκείμενα νοσήματα και η πανδημία επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργικότητά τους
  • με οξεία αντίδραση στρες και άγχους λόγω της πανδημίας
  • του υγειονομικού προσωπικού που παρουσιάζουν συμπτώματα άγχους, ψυχολογικής κόπωσης, επαγγελματικής εξουθένωσης, κτλ.

Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, επίτιμος πρόεδρος ΕΠΑΨΥ (Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας)

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Στέλιος Στυλιανίδης / Τρελαίνει τον κόσμο η ασυναρτησία στην διαχείριση της πανδημίας (ΣΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ / avgi.gr)

«Το Zanax κυκλοφορεί σαν καραμέλα, διαπιστώνεται και υψηλή κατανάλωση αλκοόλ»

Η αντιφατικότητα πληροφοριών και δηλώσεων σε σχέση με την πανδημία τρελαίνει τον κόσμο ξεκαθάρισε, μιλώντας Στο Κόκκινο και τον Νίκο Ξυδάκη ο ψυχίατρος, καθηγητής στο Πάντειο  Στέλιος Στυλιανίδης, επισημαίνοντας το ζήτημα της λανθασμένης επικοινωνιακής διαχείρισης της πανδημίας.

«Το λοκ ντάουν συνδέεται με την ψυχολογική κόπωση. Υπάρχει μια απελπισία. Ενώ ξεκινήσαμε τον Μάρτιο με συναινετική τήρηση των μέτρων τώρα παρατηρούμε μια αντιφατικότητα σε δηλώσεις και πληροφορίες που αρχίζει και τρελαίνει τον κόσμο. Υπάρχει μείζον θέμα επικοινωνιακής διαχείρισης» είπε χαρακτηριστικά. Σημείωσε πως «η επιτροπή των εμπειρογνωμόνων πρέπει να έχει μια φωνή, δεν μπορεί να παράγονται τόσα αντιφατικά μηνύματα» και εξήγησε πως «ο συνεχής θόρυβος και η ασυναρτησία εσωτερικεύεται στη ψυχική υγεία του κόσμου, η ατομική ευθύνη δεν μπορεί να προτάσσεται ως το σύνθημα απέναντι στην αδυναμία του ΕΣΥ» υπογράμμισε.

Πρόσθεσε, μάλιστα, πως «ενώ η ψυχοπαθολογία έχει επιδεινωθεί, υπάρχει πλήρης έλλειψη δομών Ψυχικής Υγείας» και όταν κάποιος δεν έχει πού να απευθυνθεί κάνει αυτοθεραπεία. «Το Zanax κυκλοφορεί σαν καραμέλα» είπε, συμπληρώνοντας πως διαπιστώνεται και υψηλή κατανάλωση αλκοόλ.

Πηγή: avgi.gr

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Θεωρίες συνωμοσίας εν μέσω πανδημίας: Μπροστά στο φάντασμα της ακροδεξιάς (tvxs.gr)

του Στέλιου Στυλιανίδη

Πηγή: tvxs.gr

Ένα πρόσφατο κάλεσμα στο Facebook από αρνητές της πανδημίας αναφερόταν στην πατρίδα, τη θρησκεία και την οικογένεια με τόνο ηρωικό και χωρίς καμία ρωγμή στη βεβαιότητα ότι όλα όσα ζούμε είναι ψέμα.

«Ας γίνουμε μια φορά γροθιά για τα παιδιά μας, για την πατρίδα μας, για τη θρησκεία μας. Η Παναγία και ο Τριαδικός Θεός να είναι πάντα μαζί σας». 

Τέτοιου τύπου καλέσματα αρνητών της μάσκας και της πανδημίας θα μπορούσαν να είχαν υπογραφεί από οπαδούς του Τραμπ, από ομάδες που βρίσκουν την ταυτότητά τους στην αντίθεση με την παγκοσμιοποίηση, από ακροδεξιούς που ανακαλύπτουν τώρα τις ατομικές ελευθερίες κόντρα στα περιοριστικά μέτρα, από σέχτες προσηλωμένες σε θρησκευτικές δοξασίες, και αντιεξουσιαστές που αμφισβητούν κάθε συμμόρφωση σε κανόνες καταναγκασμού και αυταρχισμού για την προστασία της δημόσιας υγείας, αγανακτισμένους και απελπισμένους πολίτες της παρακμάζουσας μεσαίας τάξης που ανακουφίζονται με τον ανορθολογισμό και εκφορτίζουν το θυμό και την απόγνωσή του μέσα από τη διαμαρτυρία για τις ελίτ που τους κατέστρεψαν. 

Βλέπουμε ότι ο διάχυτος φόβος σε συνδυασμό με την άγνοια, την απρόβλεπτη έκβαση της πανδημίας, τις προκαταλήψεις απέναντι στην «τυραννία της ιατρικής εξουσίας» σε συνδυασμό με τις κοινωνικές ανισότητες και την απώλεια ελέγχου του παρόντος και του μέλλοντος δημιουργεί ένα πολύπλοκο κοινωνικό μωσαϊκό ατόμων που εύκολα «κανονικοποιούν» τον ανορθολογισμό και σε ορισμένες περιπτώσεις τον ακροδεξιό λόγο. 

Ένα εγχώριο παράδειγμα επικράτησης αρχαϊκών μηχανισμών άμυνας απέναντι στην αβεβαιότητα της πανδημίας είναι η διχοτόμηση που ευθαρσώς προέβαλαν οι αξιόλογες και υψηλού επιστημονικού κύρους καθηγήτριες κ.κ. Γιαμαρέλου και Λινού, διαχωρίζοντας την επιστήμη από την πίστη, με την εξαίρεση της θείας κοινωνίας από τους παράγοντες μετάδοσης του νέου ιού. 

    1. Κοινωνικό πλαίσιο της μετανεωτερικότητας: βασικά χαρακτηριστικά

Προκειμένου να γίνει κατανοητό σε τι υπέδαφος αναπτύσσονται τόσο οι γενικότερες θεωρίες συνωμοσίας όσο και ειδικότερα αυτές εν μέσω πανδημίας, είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη το κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο και τη συνάρθρωση ατομικού-συλλογικού. 

Όπως έχουν δείξει διάφοροι σημαντικοί κοινωνιολόγοι (Bauman, Castel), η κεντρική μορφή της ρευστής νεωτερικότητας, όπως αποκαλεί ο Zygmunt Bauman τη μετανεωτερικότητα, δηλαδή την κοινωνία των τελευταίων δεκαετιών, δημιουργεί δεσμούς εξ αρχής χαλαρούς ώστε να μπορούν να λύνονται εύκολα, γρήγορα και δίχως πόνο κάθε φορά που αλλάζουν οι περιστάσεις.

Η κεντρική μορφή, λοιπόν, της εποχής μας είναι ο άνθρωπος χωρίς μόνιμους, σταθερούς, διαρκείς, ανθεκτικούς δεσμούς, ο οποίος χαρακτηρίζεται από μια απελπισμένη αναζήτηση ταυτότητας, αυτοπροσδιορισμού και αυτοκατάφασης, καθώς και από ένα βαθύ αίσθημα ανασφάλειας.

Ο θρίαμβος του ατομικισμού σε μια νεοφιλελεύθερη κοινωνία οδήγησε τελικά στον θάνατο τον αδύναμο για αυτονομία και αυτοπραγμάτωση άτομο της νεωτερικότητας και έβαλε στη θέση του ένα άλλο, ανίκανο να εμπιστεύεται και να δεσμεύεται, με ρευστή ταυτότητα, βουτηγμένο στον κομφορμισμό και τον φόβο. 

Στη σύγχρονη κοινωνία, κατά τον R. Castel, επικρατεί ανασφάλεια και η κοινωνία μετατρέπεται σε «κοινωνία του ατόμου» και «κοινωνία κινδύνου». Οι πολίτες διακατέχονται από δύο διαφορετικούς τύπους ανασφάλειας:

α. Την ανασφάλεια του πολίτη (civil insecurity), η οποία αφορά στη διατήρηση της ακεραιότητας των αγαθών και των ατόμων σε ένα κατακερματισμένο και αδύναμο κράτος δικαίου, του οποίου βασικά εργαλεία είναι η αστυνομία και η δικαιοσύνη.

β. Την κοινωνική ανασφάλεια (social insecurity), στο πλαίσιο της οποίας οι άνθρωποι δεν έχουν πια εκείνα τα σταθερά στηρίγματα που θα τους επέτρεπαν να αισθάνονται κύριοι του μέλλοντος τους, στηριζόμενοι στη βάση ενός στέρεου παρόντος.

γ. Θα προσέθετα μετά τον Castel και μια τρίτη ανασφάλεια, την πολιτισμική – ανασφάλεια ταυτότητας, η οποία καθιστά το άτομο και την κοινωνική ομάδα με την οποία συνδέεται ευάλωτο. Αυτή η ευαλωτότητα εκφράζεται μέσα από μια ιδιαίτερη μορφή αποσύνδεσης από τον κοινωνικό δεσμό (desafilliation sociale). Αυτό είναι ένα φαινόμενο που απορρέει από μια συλλογική απώλεια των βασικών χαρακτηριστικών σημείων αναφοράς των μελών μιας κοινωνικής ομάδας, που δεν είναι μόνο η έλλειψη οικονομικής δύναμης, στέγασης, ιατρικής φροντίδας ή εκπαίδευσης, αλλά σε τελευταία ανάλυση το έλλειμμα αυτοεκτίμησης, σεβασμού και διαπραγματευτικής ισχύος απέναντι στους ισχυρούς ή στις «ελίτ». 

Συχνά, υπάρχει μια διαρκής αλληλεπίδραση εκφράσεων ατομικής ψυχοπαθολογίας και ανάλογων κοινωνικών συμπεριφορών: η ακινησία, η παθητικότητα, η αφωνία, η απουσία φαντασιώσεων, η αδυναμία έκφρασης σκέψης, η μονοτονία και επαναληπτικότητα της ζωής, η «μηχανική», αυτοματοποιημένη πραγματικότητα της καθημερινής ύπαρξης, διακόπτεται από εξάρσεις βίας, φανατισμού, ψυχοκινητικής διέγερσης ή και άκριτης συμμετοχής σε κινήματα «αμφισβήτησης του συστήματος».

Οι εξάρσεις αυτές μπορούν να εναλλάσσονται και με ψυχικές κινήσεις απόσυρσης στον εαυτό, έλλειψη αυτοφροντίδας, βουβά ή παγωμένα συναισθήματα, αντίσταση σε κάθε απόπειρα κινητοποίησης ή διεκδίκησης μιας πραγματικής και συμβολικής ζωής.

Όλα αυτά τα άτομα βιώνουν συχνά το σύνδρομο του αυτό-αποκλεισμού (Furtos, 2008), που σε κοινωνικό επίπεδο είναι ο αποκλεισμός από την ανθρώπινη κοινότητα, η έλλειψη αναγνώρισης από την κοινωνική ομάδα που ανήκε το άλλο, ο αποκλεισμός από τον τόπο της εργασίας, της κατοικίας, του πολιτισμού, της έννοιας του πολίτη που συμμετέχει σε μια κοινωνία. Η απώλεια του κουράγιου που αγγίζει τα όρια της παραίτησης και της απελπισίας είναι το βασικό παθογνωμονικό χαρακτηριστικό αυτής της κλινικής του εφήμερου. 

Σε ένα τέτοιο εύθραυστο υπέδαφος, λοιπόν, οι θεωρίες συνωμοσίας, συνδεόμενες με τον φανατισμό, είναι απλουστευτικές θεωρίες που διευκολύνουν την πολιτική σκέψη να ερμηνεύσει με κάποιον τρόπο τον κόσμο.

Ο κόσμος γίνεται ολοένα και περισσότερο πολύπλοκος και καταλαβαίνει κανένας την ανάγκη που αισθανόμαστε να καταφύγουμε πολλές φορές σε υπεραπλουστευμένες ερμηνείες.

Η απλουστευτική ερμηνεία διακρίνεται πολλές φορές από μια φοβερά ισχυρή, ακλόνητη πεποίθηση, η οποία σύμφωνα και με τον Karl Jaspers, μεγάλο φαινομενολόγο, ψυχίατρο και φιλόσοφο, δεν επιδέχεται καμία διορθωτική παρέμβαση.

Για παράδειγμα, οι πρόσφατες αντιδράσεις στην ελληνική κοινωνία των αρνητών της μάσκας, των διαδηλώσεων ενάντια στα μέτρα καταστολής της ελευθερίας, το «τσιπάκι που έβαλε ο Μπιλ Γκέιτς στις μάσκες για να καταστρέψει την κινέζικη οικονομία», η εκμετάλλευση των αντιφάσεων των επιστημόνων (Π.Ο.Υ., διαφορετικές γνώμες εμπειρογνωμόνων, κλπ), η υποκρισία της παγκόσμιας ελίτ και η συσκότιση των ευθυνών της για την καταστροφή του οικοσυστήματος και της παραγωγής των ζωονόσων στην Κίνα και τη Νοτιοανατολική Ασία, η πολιτική εκμετάλλευση των παραπάνω από μια επιχειρηματολογία άκρας δεξιάς (π.χ. Βελόπουλος) δείχνουν ότι οι οπαδοί αυτών των απόψεων δεν έχουν την παραμικρή διάθεση αμφισβήτησης των όσων σκέφτονται. 

Όσα προφανή αντεπιχειρήματα και να διατυπώσει κανείς κατά μιας παρανοϊκής αντίληψης, αποτυγχάνει γιατί η εμπιστοσύνη στην απλουστευτική ερμηνεία αποδεικνύεται ισχυρότερη από την κατάθεση ορθολογικών επιχειρημάτων.

Ο φανατισμός και η παράνοια σχετίζονται με αυτό το φαινόμενο. Φανατισμός σημαίνει, μεταξύ άλλων, να μην επιτρέπω στον εαυτό μου να αναδυθούν αμφιβολίες για τις εγκαθιδρυμένες ιδεολογικές μου πεποιθήσεις. Έτσι, υιοθετώ εύκολα ένα σύνθημα, ακόμη και φανατικό και βίαιο, το οποίο σημαίνει ότι δεν αναπτύσσω μια ιδέα αλλά μέσα από την ταύτιση σε μια ρητορική ικανότητα προσπαθώ να την επιβάλω. 

Ο Freud πολύ σωστά είχε πει το 1920 ότι τα άτομα που ανήκουν σε μια μάζα στερούνται της ατομικής τους ικανότητας να σκέφτονται κατά του ηγέτη-φορέα των συνθημάτων, και μετατρέπονται σε άβουλα, πανομοιότυπα μόρια και φορείς μιας ιδεολογίας που προωθείται μέσα από την επικράτηση των ανορθολογικών συνθημάτων.

Από εκεί προκύπτει και ο διάχυτος, τεράστιος φόβος να μείνω μόνος πέραν των ορίων της μάζας εντός της οποίας έχω ενσωματωθεί. Μόνος σημαίνει φόβος αναστοχασμού, ρωγμών, εσωτερικών συγκρούσεων, αντιφάσεων. Η διχοτόμηση σε καλό και κακό είναι πολύ πιο εύκολα επεξεργάσιμη από έναν πρωτόγονο ψυχισμό. 

    2. Θεωρητικά σημεία αναφοράς για θεωρίες συνωμοσίας

Συνήθως οι θεωρίες συνωμοσίας συνδέονται με ομάδες της άκρας δεξιάς. Ωστόσο, διάφορες μελέτες επεκτείνουν την επιρροή τους σε όλο το ακραίο φάσμα, επομένως και στην άκρα αριστερά. 

Έρευνες αναδεικνύουν ποικιλομορφία παραγόντων που ενθαρρύνουν τέτοιες στάσεις: Ιδεολογία, αγανάκτηση απέναντι σε αδικίες, φτώχεια, θρησκεία και κοινωνικά δίκτυα που παίρνουν χαρακτηριστικά κινήματος προώθησης ανορθολογικών θέσεων. 

Σχετικά πρόσφατη έρευνα (The power of unreason, 8/2010, Μπάρτλετ και Μίλερ) για τη λειτουργία πάνω από 50 τέτοιων ομάδων δείχνει ότι οι θεωρίες αυτές διατρέχουν όλο το φάσμα: θρησκευτικό, άκρα δεξιά και άκρα αριστερά, οικολογικό, αναρχικό, cult based (λατρευτικές σέχτες). 

Η ανάλυση δείχνει ότι οι θεωρίες συνωμοσίας κυριαρχούν σε όλο το εξτρεμιστικό φάσμα παρά τις μεγάλες διαφορές μεταξύ των εξτρεμιστικών ιδεολογιών: 

Για τις ακροδεξιές ομάδες το zog (zionist ocupied government) είναι ο πυρήνας. Για την Αλ Κάιντα και άλλες ριζοσπαστικές ισλαμιστικές ομάδες ο πυρήνας είναι μια ιουδοχριστιανοκαπιταλιστική συνεργασία που έχει σαν στόχο να καταστρέψει το ισλάμ. Για τις ακροαριστερές και αναρχικές ομάδες αυτό που κυριαρχεί είναι η καταγγελία των αστών που δήθεν εμπνέονται από τον μαρξισμό και συνεργάζονται με την ελίτ προκειμένου να οδηγήσουν σε νέα παγκόσμια τάξη και σε μια ολοκληρωτική διεθνή διακυβέρνηση. 

Α. Γενικές αρχές θεωριών συνωμοσίας

Δέκα αρχές που ακολουθούν οι μυημένοι σε κάθε θεωρία συνωμοσίας (Alain Bihr, Le Monde Diplomatique, 2010): 

    • Να μη μιλάμε για συνωμοσία: Υποστηρίζουν ότι η αλήθεια θα απελευθερώσει αφού αποκαλυφθεί το σχέδιο κυριαρχίας και αφού καταγγελθεί η δήθεν αντικειμενική πληροφορία των ΜΜΕ. 

    • Διεκδίκηση της πρωτοπορίας: Δεν πιστεύουν τις επίσημες εκδοχές, θεωρούν ότι η πλειοψηφία είναι ανίκανη να προστατευθεί από την προπαγάνδα του συστήματος, ενώ η μειοψηφία που αυτοί εκπροσωπούν έχει τη γνώση που δεν έχουν οι άλλοι. 

    • Να στηριζόμαστε δήθεν στην επιστήμη και τη λογική, τις οποίες διαστρέφουμε: Για παράδειγμα, επικαλούνται έναν τέως ερευνητή που αποχώρησε διαμαρτυρόμενος, έναν αιρετικό επιστήμονα κοκ. 

    • Να θέτουμε συστηματικά το ερώτημα: «ποιος ωφελείται από το έγκλημα που διαπράττεται». 

    • Αναζήτηση των διαταρακτικών λεπτομερειών: Δηλαδή τις αποχρώσεις που συμβάλλουν στην αμφισβήτηση της κυρίαρχης άποψης. 

    • Απόρριψη του τυχαίου και της αβεβαιότητας: Δεν υπάρχουν συμπτώσεις, κάθε γεγονός έχει τη σημασία του. 

    • Να στηριζόμαστε σε ιστορικά γεγονότητα: Τεκμηρίωση μέσω της σύγκρισης πολύ διαφορετικών μεταξύ τους γεγονότων. 

    • Να μην υποτιμούμε τον αντίπαλο. 

    • Ποτέ να μην υπερτιμούμε τον αντίπαλο και την ισχύ του. 

    • Αρνηση των αντιθέσεων: Πρέπει να υπάρχει συμπαγής αφήγηση η οποία να μην επιτρέπει ρήγματα. 

Παρά τη μεγάλη ετερογένεια των θεωριών συνωμοσίας υπάρχουν τρεις κεντρικοί άξονες που μπορεί να συνδέουν την εξάπλωσή τους: 

    • Το άτομο που έχει ρευστή ταυτότητα υποτάσσεται στη συλλογική ταυτότητα και δεν υπάρχει παρά δια μέσου της ομάδας αναφοράς που γίνεται συμβολική καταγωγή. 

    • Ζωή σημαίνει πάλη για το καλό μέσα από τον θρίαμβο του πιο δυνατού και του καλύτερου. Επομένως, η ανάπτυξη της ξενοφοβίας και του ρατσισμού μπορεί να γίνει κατανοητή μέσα από αυτή τη συλλογιστική. 

    • Η ταύτιση με αυτές τις θεωρίες συνωμοσίας βοηθά στη μείωση του άγχους, στην εκφόρτιση της επιθετικότητας, στον περιορισμό του φόβου απέναντι σε έναν κόσμο που δεν ελέγχουμε. 

Β.Ερευνητικά δεδομένα

Γιατί ο κόσμος πιστεύει σε θεωρίες συνωμοσίες γύρω από την πανδημία; Τα στοιχεία προέρχονται από μια σύγχρονη έρευνα (Μάρτιος 2020) από διάφορα πανεπιστήμια των ΗΠΑ με τη συμμετοχή του Χάρβαρντ. 

Δύο είναι οι κυρίαρχες πεποιθήσεις: 

    • Η απόρριψη της πληροφόρησης που προέρχεται από επιστήμονες και θεσμικά πρόσωπα κύρους. 

    • Η αντίληψη ότι υπάρχουν κίνητρα ιδεολογικά και οπαδικά πίσω από την παρουσίαση όσων σχετίζονται με την πανδημία. 

Τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν είναι τα ακόλουθα: 

    • Πόσο διαδεδομένες είναι οι συνωμοσιολογικές απόψεις; 
    • Ποιοι ψυχολογικοί, πολιτικοί και κοινωνικοί παράγοντες μπορούν να τις εξηγήσουν; 
    • Μπορεί ο οπαδισμός και παραινέσεις από πολιτικούς ηγέτες, όπως ο πρόεδρος των ΗΠΑ, να ενισχύσουν την παραπληροφόρηση σχετικά με την πανδημία; 

Τα βασικά ευρήματα: 

Μέσα από την επιδημιολογική μελέτη ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος πληθυσμού των ΗΠΑ (17-19 Μαρτίου 2020) διερευνήθηκε η επικράτηση και οι συσχετίσεις των πεποιθήσεων σχετικά με τις δύο θεωρίες συνωμοσίας για τον Covid 19. 

    • Δόθηκε από τις επίσημες αρχές και τα ΜΜΕ υπερβολική διάσταση στο υγειονομικό πρόβλημα. 

    • Χρησιμοποιήθηκε η πανδημία για να πληγεί ο πρόεδρος. 

    • 29% των πολιτών συμφωνούν ότι η απειλή του κορονοϊού έγινε αντικείμενο υπερβολής προκειμένου να καταστρέψουν τον πρόεδρο Τραμπ

    • 31% συμφωνούν ότι ο ιός δημιουργήθηκε και διαχύθηκε βάσει σχεδίου. 

    • Οι ισχυρότεροι προβλεπτικοί παράγοντες αυτών των ιδεών είναι α)μια ψυχολογική προδιάθεση προκειμένου να απορριφθεί η πληροφόρηση και η αφήγηση των γεγονότων της πανδημίας από τους ειδικούς (διάψευση-denialism), β) η τάση για conspiracy thinking, γ)πολιτικά και ιδεολογικά κίνητρα. 

    • Η στήριξη στον Ντ. Τραμπ έχει υψηλή στατιστική συσχέτιση με την πεποίθηση ότι η απειλή από τον κορονοϊό παρουσιάστηκε ως υπερβολική. 

    • Η συσχέτιση είναι ακόμη ισχυρότερη για τους πολίτες που είναι οι πλέον πολιτικοποιημένοι οι οποίοι υιοθέτησαν την αρχική προσέγγιση του Τραμπ ότι it s not a big deal. 

    • Η πεποίθηση ότι ο ιός κατασκευάστηκε είναι πολύ ισχυρότερη μεταξύ αυτών που αυτοπροσδιορίζονται ως Ρεπουμπλικανοί και Συντηρητικοί σε σχέση με τους Δημοκρατικούς και τους Φιλελεύθερους. 

Παράγοντες που εξηγούν αυτά τα αποτελέσματα κατά σειρά σπουδαιότητας: 

    • Συνωμοτική σκέψη.

    • Διάψευση. 

    • Οπαδισμός. 

    • Ιδεολογία (συντηρητική)

    • Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. 

    • Υψηλό θρησκευτικό αίσθημα. 

    • Νεαρές ηλικίες. 

    • Χαμηλό εισόδημα νοικοκυριών. 

    • Περισσότερο γυναίκες παρά άντρες. 

    • Μαύροι. 

    • Ισπανόφωνοι. 

Γ.Απόπειρα ερμηνείας των θεωριών συνωμοσίας

Συμπληρωματικά και σε συνάρτηση με την ήδη αναφερθείσα ψυχαναλυτική προσέγγιση της εισαγωγής σχετικά με τον φανατισμό και τον εθνικισμό, μπορούμε να παρατηρήσουμε και άλλους τρόπους λειτουργίας των θεωριών συνωμοσίας σε σχέση με την πανδημία: 

    • Δαιμονοποίηση του άλλου ή του εχθρού, δηλαδή την ορθολογική προσέγγιση, τον οποίο η κλειστή ομάδα θεωρεί υπαίτιο της καταστροφής. 

    • Απονομιμοποίηση μετριοπαθών φωνών που στηρίζονται σε επιστημονική τεκμηρίωση και τις κατατάσσουν ως μέρος της συνωμοσίας. 

    • Ενθάρρυνση κλειστής ομάδας φανατικών ακόμη και για προσφυγή στη βία μέσα από την αναπαραγωγή ακραίας συνθηματολογίας ώστε να αφυπνιστεί ο λαός. 

    • Οι θεωρίες συνωμοσίας προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα βαθύ ρήγμα μεταξύ κυβερνήσεων και κοινωνίας. 

    • Η ασυνείδητη ομαδική προσχώρηση σε ανορθολογικές θεωρίες μέσω της ομαδικής διάψευσης και της ομαδικής αυταπάτης ανακουφίζει από πρωτόγονα καταδιωκτικά άγχη και άγχη αφανισμού των ατόμων και της ευρύτερης ομάδας. 

3. Πολιτικοί προβληματισμοί 

Έχουν ενδιαφέρον οι παρατηρήσεις του Ντιντιέ Εριμπόν, γνωστού Γάλλου αριστερού διανοούμενου όσον αφορά ορισμένες κοινωνιολογικές και πολιτικές παρατηρήσεις την εποχή της πανδημίας:

    • Η σημερινή επίπονη κατάσταση της πανδημίας ανέδειξε τη σημασία του δημόσιου τομέα, των αγαθών που μας είναι απαραίτητα.

    • Η πανδημία ανέδειξε τις ανισότητες που είναι δραματικές. Όσο πιο φτωχός είναι κανείς τόσο πιο εκτεθειμένος είναι απέναντι στον ιό, δηλαδή στην ασθένεια και στο θάνατο. 

    • Η αντίφαση μεταξύ πολιτικής – συλλογικής και ατομικής ευθύνης. «Όταν μιλάμε για ατομική ευθύνη, ευρύτερα, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι πίσω από αυτήν μπορεί να κρύβεται μια άλλη συζήτηση που ενδεχομένως αποφεύγεται. 

    • Η πανδημία δεν είναι ούτε νεοφιλελεύθερη συνωμοσία ούτε μια εκδήλωση της βιοπολιτικής στο ανώτατο στάδιό της. Και έχει μεγάλη σημασία να προσέξει η αριστερά τι λέει απέναντι στο παραδοσιακό της ακροατήριο, το οποίο είναι πλέον κατακερματισμένο, διχασμένο και περιθωριοποιημένο.

Μια άλλη κοινωνιολογική προσπάθεια κατανόησης των θεωριών συνωμοσίας και των αρνητών του κορωνοϊού, πέρα από τις θεωρίες των ψεκασμένων, βρίσκεται στο εξής (Σιακαντάρης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 22/11/2020): «η απουσία κάθε αριστερής αφήγησης για το μέλλον είναι καθοριστική. Μετά το 1990, η κατάργηση του κομμουνισμού, περιέργως, στέρησε και τις δύο εκδοχές της αριστεράς, ριζοσπαστική και σοσιαλ-δημοκρατική, από τη δική τους αφήγηση: ‘του ενός άλλου κόσμου που είναι εφικτός η πρώτη και της διαρκούς αναπαραγωγής της αναδιανομής η δεύτερη’. Η Ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία άρχισε να κυβερνά σαν χριστιανοδημοκρατία και η χριστιανοδημοκρατία σαν σοσιαλδημοκρατία. Η δημοσιονομική πειθαρχία, και όχι ο νεοφιλελευθερισμός, έγινε ο βωμός του μοναδικού θεού στον οποίο θυσίαζαν οι δύο πόλοι της μεταπολεμικής ευημερίας». 

Και συνεχίζει ο Σιακαντάρης: «Μέσα από την τεχνοκρατικοποίηση και αποιδεολογικοποίηση των πολιτικών συστημάτων, οι πολίτες αισθάνονται όλο και πιο αποξενωμένοι από την πολιτική, αισθάνονται ένα βαθύ έλλειμμα αξιοπρέπειας. Με την συνομωσιολογία «λαμβάνουν τα όνειρα εκδίκηση κάποιων πολιτών που έχουν χάσει το έδαφος κάτω από τα πόδια τους. Ο αγανακτισμένος, ο ψεκασμένος, ο ανορθολογικός αντιστέκεται στη μη αναγνώριση της αξίας του μέσα από την ταύτιση του με τον ανορθολογισμό και τον φανατισμό» (Σιακαντάρης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 22/11/2020). 

Η κοινωνία των πολιτών έχει πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα για την αντιμετώπιση αυτού του διάχυτου και επικίνδυνου ανορθολογισμού σε σύγκριση με τις κυβερνητικές ανακοινώσεις και την κυβερνητική προπαγάνδα. 
Οπως υπογραμμίζει εύστοχα ο κοινωνιολόγος Z. Bauman (2010) «σε ένα ρευστό περιβάλλον πρέπει να περιμένουμε μία πλημμύρα ή μία ξηρασία;».

*Παρέμβαση του καθηγητή κοινωνικής ψυχιατρικής/ψυχίατρου-ψυχαναλυτή Στέλιου Στυλιανίδη στην διαδικτυακή εκδήλωση του «ΣΗΜΕΙΟΥ» «Covid και ακροδεξιά / ο ιός εξαπλώνεται – οι μάσκες πέφτουν»

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • • • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Στέλιος Στυλιανίδης στο iEidiseis: Βρισκόμαστε μπροστά σε μια πανδημία ψυχικής υγείας

Πηγή: ieidiseis.gr

Συνέντευξη στον Βασίλη Σκουρή

Δραματική προειδοποίηση από τον κορυφαίο καθηγητή κοινωνικής ψυχιατρικής στο Πάντειο, ψυχίατρο-ψυχαναλυτή και επιστημονικό σύμβουλο της ΕΠΑΨΥ.

«Τα μέτρα πρέπει να βγάζουν νόημα για να μπορούν να εσωτερικευθούν», τονίζει ο καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής στο Πάντειο, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, επιστημονικός σύμβουλος ΕΠΑΨΥ Στέλιος Στυλιανίδης.

Παρουσιάζει τα πιο πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα για την ψυχική υγεία τον καιρό της πανδημίας και σημειώνει ότι έχουμε αργήσει πολύ για τη διαμόρφωση στρατηγικής πρόληψης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης της πανδημίας ψυχικής υγείας που έρχεται.

Τι σημαίνει το δεύτερο lockdown για τον συλλογικό ψυχισμό;

Κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown, σύμφωνα με στοιχεία έρευνας της ΔιαΝΕΟσις, οι Ελληνες παρουσίασαν εντυπωσιακά υψηλά ποσοστά αισιοδοξίας. Πάνω από το 86% του πληθυσμού είχε αίσθηση αυτοπεποίθησης απέναντι σε ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο, την πανδημία, αισιοδοξία και ταυτόχρονα αφέλεια: Ανάμεσα από τις γραμμές αναδυόταν η συλλογική αυταπάτη ότι κατά τον Σεπτέμβριο του 2020 θα είχαμε ξεμπερδέψει.

Ένας άλλος παράγοντας είναι καθοριστικός για την ερμηνεία των τότε αποτελεσμάτων: Η πεποίθηση ότι για την πανδημία δεν φταίμε εμείς αλλά ένας εξωτερικός εχθρός τον οποίο ενωμένοι αντιμετωπίζουμε με ενισχυμένη συλλογική συνοχή και αυτοπεποίθηση.

Τώρα, στο δεύτερο κύμα της πανδημίας, με στοιχεία της ΔιαΝΕΟσις τον Σεπτέμβριο το ποσοστό της αισιοδοξίας μειώνεται κατακόρυφα στο 57% με εμφανή μείωση της εμπιστοσύνης, αύξηση φόβου μόλυνσης και διχασμό απέναντι στις αποφάσεις για τα μέτρα. Στοιχεία από την ίδια έρευνα δείχνουν ότι το 55,4% έχει χειρότερη ψυχολογική διάθεση, το 76% έχει μειώσει καθοριστικά τη συμμετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις και συναναστροφές.

Πριν από το τωρινό lockdown είχε ήδη βαθύνει η συνειδητοποίηση της διάρκειας και της έκτασης του φαινομένου, όπως και ο φόβος για την αβέβαιη παράταση μέχρι την οριστική αντιμετώπισή του

Συμπερασματικά: Πριν από το τωρινό lockdown είχε ήδη βαθύνει η συνειδητοποίηση της διάρκειας και της έκτασης του φαινομένου, όπως και ο φόβος για την αβέβαιη παράταση μέχρι την οριστική αντιμετώπισή του.

Έχω τη στέρεη πεποίθηση ότι αυτά τα ποσοστά θα χειροτερεύουν με την πάροδο του χρόνου, με αύξηση του άγχους, του φόβου, της αβεβαιότητας, της οικονομικής ανασφάλειας και του στρες

Έχω τη στέρεη πεποίθηση ότι αυτά τα ποσοστά θα χειροτερεύουν με την πάροδο του χρόνου, με αύξηση του άγχους, του φόβου, της αβεβαιότητας, της οικονομικής ανασφάλειας και του στρες.

Παίζει ρόλο η ποιότητα διαχείρισης της υγειονομικής κρίσης;

Ασφαλώς. Η αντιφατικότητα, οι παλινωδίες, οι ανακολουθίες και η ασυνέπεια στις αναγγελίες των μέτρων μειώνουν την ανθεκτικότητα του πληθυσμού, εμποδίζουν την εσωτερίκευσή τους μέσα από μια επαρκή λειτουργία νοηματοδότησης και ενισχύουν την καχυποψία που μπορεί να φτάσει μέχρι και σε θεωρίες συνωμοσίας, την απαισιοδοξία, τον θυμό, τον φόβο και την αβεβαιότητα. Για παράδειγμα, η ανεπαρκής ενίσχυση των ΜΜΜ σε όλο το διάστημα που μεσολάβησε από το πρώτο lockdown, ο αριθμός των μαθητών ανά σχολική αίθουσα και οι ελλείψεις προσωπικού για τον καθαρισμό των σχολείων, τα χαμηλά ποσοστά τηλεργασίας, συνωστισμός σε εκκλησίες, τα πολύ χαμηλά ποσοστά χρησιμοποίησης στοχευμένων τεστ σε ευπαθείς ομάδες πληθυσμού, το κόστος πραγματοποίησής τους, οι τραγικές ελλείψεις μόνιμου προσωπικού στο ΕΣΥ για την κάλυψη και των ΜΕΘ, η μη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης (burn out) του υγειονομικού προσωπικού μετά τους ύμνους στους «ήρωες», όλα αυτά αποτελούν στοιχεία που επηρεάζουν καθοριστικά τη στάση της κοινωνίας.

Τι θα έπρεπε να κάνει η κυβέρνηση;

Απέναντι σε ένα διαρκές τραυματικό γεγονός, όπως αυτό της πανδημίας, το οποίο εγκαθίσταται σε ένα ήδη κουρασμένο από τη δεκαετή κρίση κοινωνικό σώμα, η πολιτεία οφείλει με ειλικρίνεια και διαφάνεια να προτείνει μια δέσμη συνεκτικών μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας τα οποία να βγάζουν νόημα. Όταν οι κοινωνικοί δεσμοί αδυνατίζουν, η επικοινωνία γίνεται «ασώματη», τα εξωτερικά σημεία αναφοράς ρευστά και αβέβαια, η σχέση με το άγχος θανάτου καθημερινή, τότε είναι καθοριστική η σημασία μιας αποφασιστικής ηγεσίας που να ακολουθεί στο σωστό χρόνο τις εισηγήσεις των ειδικών. Ούτε πριν ούτε μετά. Διαφορετικά, η διάχυτη καχυποψία υπερβαίνει τις δυνατότητες του ψυχισμού να επεξεργαστεί τόσο μεγάλη εντροπία και ασάφεια.

Ο χώρος και ο χρόνος, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά, ανατρέπονται, συγχέονται, δεν αποτελούν πια τα καθημερινά σημεία αναφοράς τα οποία λειτουργούν ως αυτο-ηρεμιστική διαδικασία, και ατομικά και συλλογικά.

Η μαζική έξοδος του κόσμου στους δρόμους την Παρασκευή φαίνεται ότι είναι δείκτης ισχυρής εκφόρτισης ενός συλλογικού άγχους και φόβου πριν από το κλείσιμο και μιας προσωρινής υπομανιακής ψυχικής κίνησης η οποία ενισχύει την αυταπάτη μιας δήθεν κανονικότητας. Όλα, έστω για μια μέρα, είναι όπως πριν

Η μεγάλη κίνηση στους δρόμους την παραμονή του lockdown τι δείχνει;

Η μαζική έξοδος φαίνεται ότι είναι δείκτης ισχυρής εκφόρτισης ενός συλλογικού άγχους και φόβου πριν από το κλείσιμο και μιας προσωρινής υπομανιακής ψυχικής κίνησης η οποία ενισχύει την αυταπάτη μιας δήθεν κανονικότητας. Όλα, έστω για μια μέρα, είναι όπως πριν. Θα λέγαμε ότι, στιγμιαία, είναι μια προσπάθεια επιφανειακής επούλωσης του συλλογικού τραύματος. Βέβαια, αυτή η συμπεριφορά δείχνει και έλλειμμα εμπιστοσύνης απέναντι στο σύστημα που υπαγορεύει τη συνθήκη εγκλεισμού.

Η πανδημία, σε τελική ανάλυση, ποιες επιπτώσεις έχει στην ψυχική υγεία;

Υπάρχουν πρόσφατες μελέτες, όπως η πανευρωπαϊκή COH-FIT η οποία διεξάγεται και στη χώρα μας με πρωτοβουλία της Β Ψυχιατρικής κλινικής του ΑΠΘ υπό τον καθηγητή ψυχιατρικής Β. Μποζίκα (το διάστημα από 26-4 έως τέλος Ιουνίου σε 7.467 άτομα, με διάμεση ηλικία αντρών τα 42 έτη και γυναικών τα 40).

Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της μελέτης υπό τον καθηγητή Μποζίκα δείχνουν εντυπωσιακή αύξηση των επιπέδων του στρες και στα δύο φύλα κατά 20 μονάδες τις τελευταίες δύο εβδομάδες συγκριτικά με το ανάλογο διάστημα πριν από την πανδημία. Υψηλότατα είναι τα ποσοστά του στρες στους ηλικιωμένους άνω των 65 ετών (96,32%)

Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα δείχνουν εντυπωσιακή αύξηση των επιπέδων του στρες και στα δύο φύλα κατά 20 μονάδες τις τελευταίες δύο εβδομάδες συγκριτικά με το ανάλογο διάστημα πριν από την πανδημία. Υψηλότατα είναι τα ποσοστά του στρες στους ηλικιωμένους άνω των 65 ετών (96,32%).

Άλλα ενδιαφέροντα ευρήματα αυτής της μελέτης είναι η αύξηση των επιπέδων της μοναξιάς του πληθυσμού με επιδείνωση που αγγίζει το 69,62%, με εντυπωσιακή αύξηση στα ηλικιωμένα άτομα (96,15%).

Επίσης, η αύξηση των επιπέδων του θυμού με επιδείνωση κατά 71% σε σύγκριση με το ανάλογο διάστημα πριν από την πανδημία. Υψηλότερα είναι τα επίπεδα θυμού στους νεαρούς ενήλικες και ακόμη περισσότερο στους ηλικιωμένους άνω των 65 ετών.

Για να πούμε και κάτι αισιόδοξο, παρατηρήθηκε βελτίωση της κοινωνικά επωφελούς συμπεριφοράς (αλληλεγγύης) σε σύγκριση με την προ πανδημίας περίοδο.

Σημειώνεται, εξάλλου, ότι η αύξηση της χρήσης του ίντερνετ, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των ΜΜΕ άγγιξε το 84,7%.

Από διάφορες έρευνες στο εξωτερικό συγκλίνουν τα ευρήματα αύξησης του άγχους, της κατάθλιψης, της χρήσης ουσιών και της ενδοοικογενειακής βίας, αλλά επίσης της αυτοκτονικότητας των νέων.

Οι κοινωνικές ανισότητες, η εργασιακή ανασφάλεια, η φτωχοποίηση και η οικονομική δυσπραγία συνδέονται με την αύξηση του χρόνιου στρες το οποίο εγκαθίσταται σε προϋπάρχον έδαφος από την οικονομική κρίση.

Χρόνια νοσήματα όπως η υπέρταση, η παχυσαρκία, οι δυσλιπιδαιμίες, ο διαβήτης τύπου 2, τα αυτοάνοσα νοσήματα, το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης και πόνου, οι διαταραχές διατροφής, οι σωματοποιήσεις του στρες μπορεί να συνδυάζονται με την προαναφερθείσα ψυχιατρική παθολογία. Κάποιες φορές συμπλέκονται με επικίνδυνες κα παραβατικές συμπεριφορές (επιθετικότητα, επικίνδυνη οδήγηση, αντικοινωνική συμπεριφορά). Όλα αυτά μαζί, στοιχεία μιας γενικότερης ψυχοσωματικής ευαλωτότητας, συνθέτουν την απαισιόδοξη πρόβλεψη έκλυσης μιας πανδημίας ψυχικής υγείας.

Τι να κάνουμε;

Στο πρώτο κύμα της πανδημίας αποδείχτηκαν σαν αποτελεσματικές στρατηγικές αυτά που όλοι ξέρουμε: Άσκηση, ελεγχόμενη χρήση διαδικτύου, χόμπι, άμεση κοινωνική επαφή με αποστάσεις, εργασία στο σπίτι, υπεύθυνη ενημέρωση και, κυρίως, ενίσχυση της κοινωνικής αλληλεγγύης και της φροντίδας προς τον συνάνθρωπο.

Η υγειονομική κρίση σε συνδυασμό με την ισχυρή οικονομική στήριξη από την ΕΕ μας δίνει τη δυνατότητα να επανασχεδιάσουμε και να ενισχύσουμε το δημόσιο σύστημα υγείας δίνοντας έμφαση και σε στοχευμένες δράσεις ψυχικής υγείας

Η υγειονομική κρίση σε συνδυασμό με την ισχυρή οικονομική στήριξη από την ΕΕ μας δίνει τη δυνατότητα να επανασχεδιάσουμε και να ενισχύσουμε το δημόσιο σύστημα υγείας δίνοντας έμφαση και σε στοχευμένες δράσεις ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, ενίσχυση των ανεπαρκών κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας (κέντρα ψυχικής υγείας, κέντρα ημέρας, κινητές μονάδες αστικού και αγροτικού τύπου), δράσεις προαγωγής και αγωγής ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα για παιδιά και εφήβους, στοχευμένες δράσεις με πρότυπο καλές πρακτικές της ΕΕ για αντιμετώπιση της κατάθλιψης και πρόληψη της αυτοκτονικότητας και, τέλος, συστηματική ψυχολογική στήριξη των λειτουργών του συστήματος υγείας. Έχουμε ήδη αργήσει πολύ.

Το βασικό πρόταγμα είναι η στρατηγικής της «whole society approach», όπως προτείνει και ο ΠΟΥ, δηλαδή της δημιουργίας ισχυρών κοινοτικών δικτύων κοινωνικής αλληλεγγύης.

Δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη χωρίς γενναία επένδυση στην υγεία, στην ψυχική υγεία και στην καινοτομία.