Στέλιος Στυλιανίδης – Αντιμέτωποι με την επιδημία του φόβου. (ΤΟ ΒΗΜΑ, 05/01/2022)
Πηγή :https://www.tovima.gr/2022/01/05/society/stelios-stylianidis-antimetopoi-me-tin-epidimia-tou-fovou/
Ο καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής μιλάει για τις επιπτώσεις της COVID στην ψυχική υγεία, ιδιαίτερα για τα άτομα σε δυσμενή οικονομική θέση, και προτείνει αντίδοτα για το βίωμα της εσωστρέφειας.
Η πανδημία της COVID-19, ο εγκλεισμός και το social distancing έχουν επιβαρύνει πολύ την ψυχική μας υγεία. Σύμφωνα με στοιχεία του Εργαστηρίου Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ, τον πρώτο χρόνο της πανδημίας, μέχρι τον Μάρτιο του ’21, η αύξηση της χρήσης των αντικαταθλιπτικών άγγιζε το 31% και των αγχολυτικών το 77%, ενώ η χρήση κοκαΐνης είχε τριπλασιαστεί! Την ίδια στιγμή, η φοβία όχι τόσο για τον ίδιο τον ιό αλλά για τον «άλλον», τον οποίο κοιτάζουμε με καχυποψία, αναμένεται να είναι μακροπρόθεσμη και δεν θα λήξει με τον έλεγχο της πανδημίας. Αυτό αναφέρει ο κ. Στέλιος Στυλιανίδης, ψυχίατρος – ψυχαναλυτής-ομαδικός αναλυτής, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ιδρυτής και επίτιμος πρόεδρος της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ).
Τα τελευταία δύο χρόνια η ζωή και η καθημερινότητά μας άλλαξαν άρδην εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού. Πόσο έχουν επιβαρύνει την ψυχική μας υγεία ο εγκλεισμός και το social distancing;
«Η πανδημία αποτελεί ένα συλλογικό τραύμα, δοκιμασία για την ανθεκτικότητα όλων μας. Σε πολλούς αποτελεί όχι απλώς μια ριζική αλλαγή της ρουτίνας της «κανονικότητας» αλλά μια ρήξη στον ψυχισμό, ο οποίος αδυνατεί να επεξεργαστεί με θετικό τρόπο το σοκ μιας δυστοπικής κοινωνικής πραγματικότητας. Το πέρασμα από την ταχύτητα του σύγχρονου τρόπου ζωής στην κοινωνική αποστασιοποίηση, στον εγκλεισμό και στην ακινησία έθεσε σε επερώτηση την ψυχοσωματική μας ισορροπία. Στο πριν, κυριαρχούσαν ο ακραίος καταναλωτισμός, η εξιδανίκευση του πλούτου, η ισχύς του χρήματος ως άμυνα απέναντι στο άγχος θανάτου, η ικανοποίηση του αγοραίου ναρκισσισμού μέσα από τα πολλά likes στα social media και η κουλτούρα του κενού. Με την πανδημία υπάρχουν τεκμηριωμένες έρευνες και στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο που δείχνουν με διαφορετικές διαβαθμίσεις τη μεγάλη αύξηση των λεγόμενων κοινών ψυχικών διαταραχών (κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές ύπνου, φοβίες, κρίσεις πανικού), επιδείνωση των διαταραχών χαρακτήρα και συμπεριφοράς (αυτοκαταστροφικές και ετεροκαταστροφικές συμπεριφορές), δραματική αύξηση (50% το 2021 σε σχέση με το 2020) της ενδοοικογενειακής βίας και των γυναικοκτονιών, αύξηση της κατανάλωσης ουσιών, της επιβλαβούς χρήσης αλκοόλ, των ψυχοτρόπων φαρμάκων. Σύμφωνα με στοιχεία του Εργαστηρίου Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ, καταγράφεται τρεις φορές αύξηση της χρήστης κοκαΐνης από την αρχή της πανδημίας έως τον Μάρτιο του ’21, αύξηση 77% στην κατανάλωση της λοραζεπάμης (φαμακευτικής ουσίας με αγχολυτική δράση), αύξηση 31% των αντικαταθλιπτικών. Επίσης, η αλληλουχία των κρίσεων, από την οικονομική στην υγειονομική, επέτεινε τις ψυχοσωματικές εκδηλώσεις (κεφαλαλγία, άσθμα κ.λπ.) και τις διαταραχές πρόσληψης τροφής, δείκτης μιας βαθύτερης παροδικής ή πιο μόνιμης ψυχικής αποδιοργάνωσης. Στα παιδιά και στους εφήβους παρατηρείται αύξηση των βίαιων και επιθετικών συμπεριφορών στο ενδοσχολικό περιβάλλον, αύξηση της κατάθλιψης, της αυτοκτονικότητας και των εθισμών, με κυρίαρχη την εξάρτηση από το Διαδίκτυο».
Το θέμα της εφετινής Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας ήταν «Η ψυχική υγεία σε έναν άνισο κόσμο». Η πρόσβαση στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας παραμένει άνιση και φαίνεται ότι η πανδημία διεύρυνε αυτές τις ανισότητες. Ποια είναι η κατάσταση στην Ελλάδα;
«Η κραυγαλέα ανισότητα είναι η πρόσβαση των πλούσιων και των φτωχών χωρών στα εμβόλια. Ο ΠΟΥ υπογράμμισε σε συστηματικές αναφορές του ότι η πανδημία έβαλε σε δοκιμασία τα ήδη εύθραυστα συστήματα δημόσιας υγείας όχι μόνο των αναπτυσσόμενων χωρών αλλά και των χωρών του δυτικού κόσμου. Οι ευχές των πολιτικών ηγεσιών για ενίσχυση της χρηματοδότησης, των ανθρώπινων πόρων, της διαθεσιμότητας και πρόσβασης σε νέες υπηρεσίες Υγείας τονίζουν το δραματικό χάσμα μεταξύ αιτημάτων για σωματική και ψυχική φροντίδα και διαθέσιμων πόρων. Ο χώρος της ψυχικής υγείας πλήττεται ακόμα περισσότερο από την υποχρηματοδότηση γιατί για πολύ καιρό βρισκόταν χαμηλά στις προτεραιότητες, παρά τους τεκμηριωμένους δείκτες σε παγκόσμιο επίπεδο για αύξηση της κατάθλιψης, των αυτοκτονιών και των εξαρτήσεων. Στη χώρα μας, από προηγούμενες επιδημιολογικές έρευνες στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, προέκυπτε ότι μόνο ένας στους τέσσερις πολίτες που υπέφεραν από μια κοινή ψυχική διαταραχή είχε πρόσβαση σε βοήθεια, σε ψυχολογική-ψυχιατρική φροντίδα, και αυτή εν πολλοίς ανεπαρκής. Η αύξηση των ψυχικών διαταραχών στη διάρκεια της πανδημίας όξυνε ακόμα περισσότερο το έλλειμμα κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, τις ανισότητες στην πρόσβαση σε αξιόπιστες υπηρεσίες και συχνά φαινόμενα «αυτοθεραπείας» μέσα από την άλογη θεραπεία υπνωτικών, αγχολυτικών και αντικαταθλιπτικών. Οι ψυχιατρικές διαταραχές επιβαρύνουν άνισα τα άτομα που βρίσκονται σε δυσμενή κοινωνική και οικονομική θέση».
Η μεγαλύτερή μας φοβία παραμένει αυτή για τον «άλλον». Κοιταζόμαστε πλέον καχύποπτα. Ποιες θεωρείτε ότι θα είναι οι μακροχρόνιες επιδράσεις;
«Η γενικευμένη καχυποψία δημιουργεί παράλογους φόβους όχι μόνο μετάδοσης του ιού αλλά και απειλής του ανοίκειου που υπόρρητα ενυπάρχει στον ανθρώπινο ψυχισμό. Στην ουσία μιλάμε για τον φόβο όχι μόνο ενός εξωτερικού κινδύνου που εκπροσωπείται από τον ιό αλλά για τον φόβο μιας εσωτερικής κατάρρευσης, με αποτέλεσμα να εξασθενούν σημαντικά οι ψυχικές άμυνές μας. Η επίδραση αυτού του φόβου θα είναι μακροπρόθεσμη και δεν θα λήξει με τον έλεγχο της πανδημίας».
Οι επιδράσεις στην κοινωνική συνοχή; Ξαφνικά έχουμε διχαστεί και έχουμε αρχίσει να απομακρυνόμαστε. Αυτό μπορεί να μεταφραστεί και σε διάσπαση στην κοινωνία;
«Η διχοτόμηση μεταξύ εμβολιασμένων/αντιεμβολιαστών, σε συνδυασμό με την ατελέστατη εφαρμογή πειθούς και πολιτικών προαγωγής της ψυχικής υγείας, δημιουργεί μια ανεξέλεγκτη πόλωση, η οποία συμβάλλει στην εξασθένηση της ατομικής και συλλογικής ψυχικής άμυνας. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει την τεράστια σημασία του κοινωνικού κεφαλαίου στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας μιας κοινότητας. Το οριζόντιο κοινωνικό κεφάλαιο είναι οι δεσμοί και τα δίκτυα μεταξύ μας, ο εθελοντισμός, η συμμετοχή στα κοινά, στις αξίες της αλληλεγγύης και της ανθρωπιάς, στοιχεία που ενισχύουν την κοινωνική συνοχή και τη διαπροσωπική εμπιστοσύνη. Το κάθετο κοινωνικό κεφάλαιο είναι η σχέση των πολιτών με τους θεσμούς. Νομίζω πώς έχουμε αποτύχει παταγωδώς στο δεύτερο, με το σοβαρότατο έλλειμμα βασικής εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους διαχειριστές της πανδημίας. Χωρίς πειθώ και εμπιστοσύνη ενισχύεται η αδιαφοροποίητη μάζα των αντιεμβολιαστών».
Τελικά η επιδημία του φόβου είναι εξίσου επικίνδυνη με την επιδημία του κορωνοϊού ή ενδεχομένως χειρότερη;
«Η επιδημία του φόβου συνοδεύεται από τη βαθύτερη ανασφάλεια και αβεβαιότητα για το μέλλον. Η απειλή και το άγχος θανάτου ενισχύουν ψυχικούς μηχανισμούς εσωτερίκευσης του φόβου και μέσω της παραπληροφόρησης τροφοδοτούν έναν φαύλο κύκλο ελλείμματος ελπίδας και καχυποψίας, η οποία αγγίζει την παρανοειδή ετοιμότητα. Θα χρειαστεί πολύς χρόνος και ουσιαστική ενίσχυση των οργανωμένων παρεμβάσεων δημόσιας ψυχικής υγείας σε συνεργασία με τους θεσμούς για να μειωθούν η ψυχοκοινωνική οδύνη, το στρες, η δυσφορία και τελικά να σπάσει η παθογένεια που περιγράψαμε».
Ποιο θα μπορούσε να είναι το αντίδοτο απέναντι στην εσωστρέφεια που έχουν επιβάλει οι συνθήκες της πανδημίας, ώστε να διατηρήσουμε την ψυχική μας ισορροπία;
«Η ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών, των ψυχικών και συναισθηματικών επενδύσεων καθενός, η συνειδητοποίηση και ο αναστοχασμός του τέλους της παντοδυναμίας μας και των ψευδών ναρκισσιστικών επιβεβαιώσεων μπορούν να αποτελέσουν αντίδοτο στο βίωμα της καχυποψίας και της εσωστρέφειας, μια επένδυση στην ελευθερία και στην ελπίδα χωρίς ψευδαισθητικό εξορκισμό του άγχους θανάτου»
