Claudio Laks Eizirik: Κακός αλλά δημοκρατικός ο νέος κορωνοϊός (ATHENS VOICE)
Πηγή: ATHENS VOICE
Ο πρώην πρόεδρος της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης Claudio Laks Eizirik μίλησε στην ATHENS VOICE και περιγράφει τις αλλαγές που έφερε στη ζώη μας ο κορωνοϊός.
O Clαudio Laks Eizirik είναι ψυχαναλυτής στο Πόρτο Αλέγκρε στη Βραζιλία και πρώην πρόεδρος της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ενωσης (ΙΡΑ). Είχαμε κάνει μια συζήτηση για την ψυχανάλυση στον σύγχρονο κόσμο μέχρι που ξέσπασε η πανδημία και αναγκαστικά ξεκινήσαμε τη συζήτηση από την αρχή.
Ψυχαναλυτικά πώς θα περιγράφατε την αλλαγή που έφερε στη ζωή μας η πανδημία;
Η πανδημία Covid 19 είναι ένα τραύμα στο ναρκισσισμό και την αλαζονεία της ανθρωπότητας. Πιστεύαμε στη διαρκή πρόοδο της επιστήμης και στην απόλυτη ικανότητά μας να αντιμετωπίζουμε πολλών ειδών προκλήσεις. Αλλά κάποτε ο Φρόιντ μας είχε διδάξει ότι η φύση και το μεγαλείο της μπορεί να μας μικρύνει και να μας φέρει στο πραγματικό μας μέγεθος: Είμαστε ευάλωτα και απροστάτευτα πλάσματα που σπαταλάμε το χρόνο μας κυρίως σε διαμάχες και μάχες για εξουσία, χρήμα, δόξα, φήμη, όπως επίσης για την καταστροφή του κοινού μας σπιτιού, του πλανήτη μας, της Γης, των φυσικών της πόρων και της άγριας ζωής.
Αυτός ο τρομερός ιός είναι δημοκρατικός μέσα στο κακό που προκαλεί. Δεν ξεχωρίζει τα θύματά του ανάλογα με το φύλο, τη θρησκεία, την ηλικία, τον πλούτο ή τη φτώχεια, δεν ακολουθεί τις διχοτομήσεις με τις οποίες μας αρέσει να κατηγοριοποιούμε τους ανθρώπους.
Από τη μια άκρη του κόσμου ως την άλλη είμαστε μάρτυρες του καλύτερου και του χειρότερου στην ανθρώπινη φύση: από τη μια αλληλεγγύη, γενναιοδωρία, προσφορά, αφοσίωση στο λειτούργημά τους από τους επαγγελματίες του συστήματος υγείας. Από την άλλη ψέματα, απληστία, ανικανότητα ηγεσίας και συντονισμού των προσπαθειών, αγώνας για εξουσία. Αυτή η δεύτερη ομάδα αποτυχίας και πολύ συχνά εγκληματικής αμέλειας είναι η κοινή παράδοση εθνικών ηγεσιών σε πολλά μέρη του κόσμου, στις λεγόμενες δημοκρατίες ή σε δικτατορικά καθεστώτα, όπως για παράδειγμα η Κίνα.
Αφορά την ψυχανάλυση ο ιός;
Η ψυχανάλυση δείχνει αξιοσημείωτη αντίδραση στην πανδημία. Πρώτα-πρώτα ο βασικός της θεσμός, η Διεθνής Ψυχαναλυτική Ενωση (ΙΡΑ), προσφέρει ανοιχτές συζητήσεις και διαδικτυακά σεμινάρια, σε σχέση με τις βασικές συνέπειες της πανδημίας στον ψυχισμό αλλά επίσης για την πρακτική βοήθεια στους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Έπειτα, σχεδόν σε όλες τις χώρες όπου υπάρχουν ενώσεις ψυχαναλυτών δραστηριοποιούνται ομάδες για να προσφέρουν συναισθηματική στήριξη στην κοινωνία και στους εργαζόμενους στο χώρο της ψυχικής υγείας.
Σε όλες τις χώρες, οι αναλυτές δεν σταματούν να βλέπουν τους ασθενείς τους, με συνεδρίες online, και με διαφορετικούς τρόπους για τη συνέχιση της θεραπείας. Σε όλες τις χώρες και τις περιοχές οι αναλυτές ακολουθούν προσεκτικά τις οδηγίες του ΠΟΥ παρά τις ισχυρές προσπάθειες να υποβαθμιστεί η ανάγκη της κοινωνικής απόστασης από παράγοντες σε πολλούς τομείς της οικονομίας και μερικές δυσλειτουργικές κυβερνήσεις.
Θα μάθουμε κάτι, όταν ο εφιάλτης τελειώσει, σχετικά με την ποιότητα της ζωής, τις υπηρεσίες υγείας και ενός καλύτερου τρόπου συνύπαρξης με τον εαυτό μας, με τους άλλους και με τη φύση; Ειλικρινά ελπίζω ότι η απάντηση θα είναι θετική ακολουθώντας τη συμβουλή του Φρόιντ να μη χάνουμε ποτέ την έλλογη αισιοδοξία.
Γιατί είναι η ψυχανάλυση σημαντική στο σύγχρονο κόσμο;
Η ψυχανάλυση είναι πολύ σημαντική στο μοντέρνο κόσμο, επειδή μας επιτρέπει να κατανοήσουμε πιο βαθιά γιατί και με ποιο τρόπο δουλεύει ο ανθρώπινος νους τόσο σε υγιείς όσο και σε παθολογικές καταστάσεις. Έτσι, η ψυχανάλυση προσφέρει μια συγκεκριμένη αντιμετώπιση των ψυχικών δυσκολιών, που τόσο η κλινική εμπειρία για περισσότερο από 100 χρόνια όσο και προσεκτικές σύγχρονες μελέτες δείχνουν πως έχει εκπληκτικά και δομικά αποτελέσματα στους ασθενείς μας. Όμως, η ψυχανάλυση είναι επίσης και ένα πολύτιμο εργαλείο για την κατανόηση των ομάδων και της μαζικής ψυχολογίας, έτσι είναι πολύ χρήσιμο να έχουμε μία ψυχολογική οπτική για το σύγχρονο κόσμο που ζούμε όπως και για τις προηγούμενες πολύπλοκες κοινωνικές και πολιτικές καταστάσεις.
Γιατί είναι σημαντική η Διεθνής Ψυχαναλυτική Εταιρεία (IPA);
Η Διεθνής Ψυχαναλυτική Εταιρεία είναι η πιο σημαντική διεθνής ψυχαναλυτική εταιρεία, με περίπου 13.000 μέλη και 5.000 διδάσκοντες αναλυτές σε 56 χώρες σε όλες τις ηπείρους, επειδή ο κύριος στόχος μας είναι να προωθήσουμε και να παρακολουθούμε το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και πρακτικής των ψυχαναλυτών και να πιστοποιούμε αναλυτές που εργάζονται ακολουθώντας υψηλά δεοντολογικά κριτήρια. Η Δ.Ψ.Ε. διοργανώνει διεθνή συνέδρια κάθε δύο χρόνια, πολλές δραστηριότητες, εκδόσεις, ένα πολύ ενεργό website και δημιουργεί ένα αναπτυσσόμενο πρόγραμμα, γνωστό ως ψυχανάλυση στην κοινότητα.
Πώς μπορεί η ψυχανάλυση να συνεισφέρει στην κατανόηση της βίας στη μετα-νεωτερική κοινωνία;
Η βία δεν είναι κάτι καινούργιο στις μέρες μας. Στην πραγματικότητα, από την αρχαία εποχή, όταν για παράδειγμα παρατηρούμε την ελληνική ιστορία και την μυθολογία, τη Βίβλο, ή το Κοράνι, η βασική σύγκρουση μεταξύ ενορμήσεων ζωής και θανάτου στο ασυνείδητο μας και στην εξωτερική πραγματικότητα είναι πάντα παρούσα. Ίσως στην μεταμοντέρνα κοινωνία γινόμαστε μάρτυρες μιας αυξανόμενης κυριαρχίας της εικόνας επί των ιδεών, της δράσης επί των σκέψεων, και μια μανιώδη αναζήτηση γρήγορης ευχαρίστησης, απαντήσεων και βελτίωσης. Όταν επέρχεται η ματαίωση, τότε η βία μπορεί να ξεσπάσει. Η παγκοσμιοποίηση, η πιθανότητα να έχει κανείς απαντήσεις και φαινομενική ευχαρίστηση σε πραγματικό χρόνο μπορούν επίσης να παρακινήσουν τη βία. Οι οικονομικές δυσκολίες, όπως επίσης και υπερβολικός – χωρίς όρια – πλούτος, μπορούν επίσης να παρακινήσουν τη βία. Η ατιμωρησία των διεφθαρμένων ή δικτατορικών ηγετών ή των πολιτικών μπορεί επίσης να αφυπνίσει ένα συναίσθημα πως όλα είναι πιθανά. Η απουσία μίας δημοκρατικής δομής και νόμων που θα εφαρμόζονται για όλους μπορεί επίσης να έχουν το ίδιο αποτέλεσμα. Αυτές είναι κάποιες υποθέσεις να σκεφτεί κανείς σχετικά με αυτό το πολύπλοκο θέμα.
Πώς μπορεί η ψυχανάλυση να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τη σύγχρονη άνοδο του ρατσισμού και της ξενοφοβίας; Πώς την αγγίζει το προσφυγικό ζήτημα;
Το βασικό φαινόμενο είναι η προβολή, που σημαίνει ότι κάποιοι ή πολλοί άνθρωποι προβάλλουν τα δικά τους βαθύτερα αρνητικά συναισθήματα, όπως ο θυμός, ο φθόνος, η ζήλεια, σε άλλους ανθρώπους, οι οποίοι φαίνονται επικίνδυνοι, βρώμικοι, εχθροί, και έτσι πρέπει να κρατηθούν έξω από τη γη, την πόλη ή τη γειτονιά. Το απαρτχάιντ, το ολοκαύτωμα και κάθε είδους ξενοφοβία αποτελούν παραδείγματα. Όπως πολύ ξεκάθαρα έχουν δείξει η Hanna Arendt και ο σπουδαίος αναλυτής André Green αυτές οι εκφράσεις της ανθρώπινης κακίας βασίζονται στην απανθρωποποίηση (dehumanize) του άλλου, του διαφορετικού. Οι Ναζί και άλλοι όμοιοι φανατικοί θεωρούσαν τους Εβραίους, τους μαύρους, τους Ρομά, τους ομοφυλόφιλους μη ανθρώπινα πλάσματα. Κάποιοι άνθρωποι βλέπουν και τους σύγχρονους πρόσφυγες με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν επίσης και οικονομικοί παράγοντες. Ο Φρόιντ έδειξε, στο κείμενο του για το Ανοίκειο, ότι το διαφορετικό, το παράξενο, οτιδήποτε φοβόμαστε, είναι στην πραγματικότητα κάτι που μας ήταν γνώριμο στο παρελθόν, το οποίο είχε απωθηθεί ή ξεχαστεί και τώρα πια μας τρομάζει σαν να ήταν κάτι νέο και τρομακτικό. Αυτό που φοβόμαστε, στην πραγματικότητα, είναι οι δικές μας φαντασιώσεις, οι ευχές, επιθετικές και σεξουαλικές, τις οποίες αποδίδουμε σε άλλους ξένους ανθρώπους. Αυτός είναι ένας λόγος, που η ψυχανάλυση μας διδάσκει πόσο σημαντικό είναι να ακούς τον άλλον.
Πρόσφατα έχετε γράψει ένα βιβλίο σχετικά με τη σχέση ανάμεσα στην ψυχιατρική και την ψυχανάλυση. Ως επαγγελματίας και στα δύο αυτά πεδία, πώς εξηγείτε την αντίσταση που δείχνει η σύγχρονη ψυχιατρική, η οποία εστιάζει στην ερευνητικά-τεκμηριωμένη (evidence-based) φαρμακευτική αγωγή και στο βιοϊατρικό μοντέλο, εναντίον της διεύρυνσής της μέσα από την ψυχαναλυτική οπτική;
Εξαρτάται από τη χώρα ή από την περιοχή, αλλά στην πραγματικότητα πολλοί ψυχίατροι, κατά μία έννοια, εξιδανικεύοντας τον νου, κατά κάποιο τρόπο έχασαν το μυαλό τους, αν μου επιτρέπεται να το πω αυτό. Πολλοί ασθενείς, ακόμα κι εκείνοι με τις πιο σοβαρές ψυχικές διαταραχές, χρειάζονται κάποιου είδους ψυχοθεραπεία, ακόμα και ψυχανάλυση, σε κάποιες περιπτώσεις. Η εμπειρικά αποδεδειγμένη φαρμακευτική αγωγή ήταν ένα μεγάλο επίτευγμα, αλλά από την περίοδο του Ιπποκράτη γνωρίζουμε ότι η φαρμακευτική αγωγή ποτέ δεν ήταν και ποτέ δεν θα είναι μία ακριβής επιστήμη. Παρεμπιπτόντως, ακόμα και οι μεγαλύτεροι επιστήμονες, και έχω κάποιους στο μυαλό, που γνωρίζω καλά, είναι πολύ προσεκτικοί στα συμπεράσματά τους. Έτσι, στο βιβλίο μας, προτείνουμε μια κριτική αξιολόγηση και των δύο τομέων, και αναστόχαζόμαστε τόσο πάνω στα επιτεύγματα μας όσο και στους περιορισμούς. Αυτό που χρειάζονται και ζητούν οι ασθενείς μας είναι να εργαζόμαστε με έναν όσο το δυνατόν συνθετικό και συνεργατικό τρόπο.
Σε μία περίοδο, όπου οι ανισότητες και η κοινωνική αδικία είναι βασικοί παράγοντες της κοινωνικής πραγματικότητας, είναι η ψυχανάλυση μια υπηρεσία που απευθύνεται στην ελίτ, σε εκείνους που έχουν την άνεση να την πληρώσουν;
Αυτή είναι μία άδικη θεώρηση της πραγματικότητας της εργασίας μας. Σε όλο τον κόσμο, οι ψυχαναλυτικές εταιρείες έχουν ψυχανάλυση χαμηλού κόστους, που επιτρέπουν σε ανθρώπους που δεν μπορούν να πληρώσουν το σύνηθες αντίτιμο, να κάνουν ανάλυση. Αλλά επίσης δεν είναι αλήθεια ότι οι αναλυτές βλέπουν ανθρώπους που προέρχονται από μια οικονομική ή κοινωνική ελίτ. Βλέπουμε πολλούς διαφορετικούς ασθενείς, κάθε είδους επαγγέλματος και από διάφορες κοινωνικές τάξεις, και δεν είναι καθόλου σπάνιο να μειώνουμε ή να προσαρμόζουμε τις τιμές. Υπάρχει επίσης, μία νέα τάση ανάμεσα στους ψυχαναλυτές, να εργάζονται έξω από την ιδιωτική πρακτική, διδάσκοντας, εποπτεύοντας την εργασία νεότερων συναδέλφων οι οποίοι έχουν ασθενείς σε ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία, δουλεύοντας σε σχολεία για παιδιά και εφήβους, ακούγοντας αναλυτικά ανθρώπους που υπέφεραν από τραυματικά γεγονότα, όπως οι πρόσφυγες και όσοι είναι θύματα φυσικών καταστροφών, και πολλά άλλα. Κοντολογίς, η ψυχανάλυση είναι ενεργή και παράγει έργο στην κοινότητα τόσο με την εργασία μας όσο και με όλα αυτά τα σενάρια, που ανέφερα ανάμεσα σε τόσα άλλα.
