Ετικέτα: IEIDISEIS.GR

Πηγή: iEidiseis.gr

Η προσωπική μου εμπειρία διαχείρισης δύσκολων ψυχιατρικών περιστατικών στην κοινότητα δείχνει ότι οι αντιστάσεις δεν κάμπτονται με την καταγγελία «ρατσιστικών» συμπεριφορών και με «ηρωικές» διακηρύξεις για τα δικαιώματα και το πολιτικά ορθό, αλλά με υπομονετική διαπραγμάτευση, σκληρή δουλειά, σεβασμό στο αξιακό σύστημα του άλλου, κατανόηση του ανοίκειου στην κοινότητα.

Στη χώρα μας, όπως και σε ολόκληρο τον πλανήτη, παρατηρείται μεγάλος δισταγμός, αμφιθυμία, σκεπτικισμός, ακόμη και απόλυτη άρνηση, απέναντι στον εμβολιασμό προκειμένου να χτιστεί το επιθυμητό και αναγκαίο τείχος ανοσίας.

Δυστυχώς, στη δημόσια συζήτηση παρατηρείται έλλειψη διαφοροποίησης της μάζας των ανεμβολίαστων μεταξύ επιφυλακτικότητας, αμφιβολίας, δυσπιστίας, ελλείμματος εμπιστοσύνης και οργανωμένων θεωριών συνωμοσίας και καθολικής άρνησης.

Είναι μείζον λάθος στην ανάλυση αυτών των συμπεριφορών η ομογενοποίηση τους με αποτέλεσμα τη στοχοποίηση και τον διασυρμό όσων δεν συμμορφώνονται και κατά συνέπεια την ενίσχυση των αντιστάσεων στον ορθολογισμό.

Ο εθισμός της ελληνικής κοινωνίας σε απλουστευτικές διχοτομήσεις και διχαστικά διλήμματα αποδυναμώνει ακόμη περισσότερο την κατανόηση των συναισθηματικών αντιδράσεων των συμπολιτών μας που δεν εμβολιάζονται και διαβρώνει την καχεκτική εμπιστοσύνη μεταξύ θεσμών και πολιτών για τα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας.

Με βάση ερευνητικά εργαλεία της κοινωνικής ψυχολογίας, σχετικά με το φαινόμενο της πειθούς και τη μειονοτική επιρροή, έχουν παρατηρηθεί -με ερευνητική τεκμηρίωση-, σχηματικά, τα εξής:

-Υπάρχει μεγάλη διαφορά στη μετάδοση ενός μηνύματος ανάλογα με την αντίληψη για την πηγή: Σημαντική επίδραση έχουν η ανυστεροβουλία της πηγής, το target group στο οποίο απευθύνεται, η πρόθεσή της να πείσει και όχι να υποχρεώσει. Ολα αυτά μπορούν να ενεργοποιήσουν μια στάση μεταξύ αποδοχής και απόρριψης και ανάμεσά τους να μεσολαβεί ένα μεγάλο περιθώριο αδιαφορίας (Παπαστάμου, 2008).

-Συνεπώς, όταν χρησιμοποιείται ως επιχείρημα ο φόβος ή η απειλή, όπως αυτή της πανδημίας, αυτό αυξάνει τις πιθανότητες να παραμείνει το ακροατήριο σε κατάσταση συγκινησιακής έντασης, την οποία οι καθησυχαστικές συμβουλές και η επίκληση της «θρησκείας της επιστήμης» μπορεί να μην κατορθώσουν να ανακουφίσουν.

-Αν δεν λάβουμε υπόψη στη διαδικασία πειθούς το περιθώριο αδιαφορίας, όταν προκαλείται ένας δυνατός φόβος, ο οποίος δεν καταπραΰνεται από καθησυχαστικά μηνύματα, τότε το ακροατήριο θα αποκτήσει κίνητρα για να αγνοήσει ή να ελαχιστοποιήσει τη σημασία της απειλής.

-Σε αυτή την ελαχιστοποίηση προστίθεται και το έλλειμμα εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς και ιδιαίτερα προς την κυβέρνηση για τη χρήση των προσωπικών δεδομένων η οποία μπορεί να γίνει εις βάρος των ατομικών ελευθεριών και της δημοκρατίας.

Η κυρίαρχη αντίληψη στον κόσμο, περισσότερο στις προηγμένες χώρες, είναι ότι δεν του αρέσει να τον μετρούν και να τον καταλογοποιούν.

Παρατηρείται το παράδοξο σε σχέση με την πολιτική των εμβολιασμών, εκεί όπου υπάρχει υψηλό μορφωτικό επίπεδο και ανεπτυγμένα συστήματα υγείας, πχ στη Γαλλία, να εκδηλώνεται μεγαλύτερη διστακτικότητα και αμφιθυμία ως προς τη χρήση των προσωπικών δεδομένων και την εκμετάλλευση τους από την Big PHARMA και τις πολυεθνικές.

Αξίζει να προσθέσουμε την ισχυρή έλξη την οποία παράγουν τέτοιες συμπεριφορές «αντί» σε μια κοινωνική μειονότητα μέσα σε ένα πλειοψηφικό ρεύμα, η οποία έτσι καθίσταται ορατή μέσα στο κοινωνικό σώμα και ενισχύει τη συνεκτικότητα της με ακλόνητη αυτοπεποίθηση και σιγουριά, ειδικότερα όταν εμφανίζεται να απορρίπτει δημοσίως την κυρίαρχη θέση.

Άτομα με ρευστή κοινωνική ταυτότητα τα οποία κατακλύζονται από καταδιωκτικά άγχη, αβεβαιότητα και ανασφάλεια για το μέλλον είναι πιο επιρρεπή στο να εξουσιοδοτήσουν τους χαρισματικούς «αρχηγούς» της μειοψηφίας ώστε να υποστηρίξουν τη μειονοτική θέση και επομένως την «ηθική δικαίωση» τους.

Απέναντι σ αυτές τις θορυβώδεις μειοψηφίες η έννομη και ενεργή πλειοψηφία μπορεί να υιοθετήσει δύο αντιθετικές στάσεις:

-Μια στάση εχθρότητας ή απόρριψης και μια στάση σαγήνης και έλξης.

Συνεπώς, οι ενεργές μειονότητες θα μπορούσαν να προκαλέσουν αμφιθυμία και στα ίδια τα μέλη τους και στο ακροατήριο τους και η αμφιθυμία αυτή θα ενίσχυσε τον κρυφό τους αντίκτυπο (Moscovici, 1994).

Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις παρατηρήσεις, το ερώτημα είναι πώς μπορούν να οικοδομηθούν επίπεδα εμπιστοσύνης απέναντι στις θεμελιώδες παρανοήσεις-καχυποψία-στρεβλώσεις.

Η εμπιστοσύνης εξαρτάται από τις εξής παραμέτρους:

-Επιστημονική ενημέρωση.

-Επίδραση των μεγάλων πολυεθνικών-φαρμακευτικών.

-Εμπλοκή των επαγγελματιών υγείας.

-Κυβερνήσεις

Το χτίσιμο μιας αλυσίδας εμπιστοσύνης εξαρτάται από τη συνοχή των μηνυμάτων τα οποία εκπέμπονται σε αυτά τα τέσσερα επίπεδα.

Το ελληνικό παράδειγμα

Ενώ η διαχείριση του πρώτου κύματος της πανδημίας υπήρξε υποδειγματική, με την εμβληματική συμβολή του καθηγητή Σωτήρη Τσιόδρα, ο οποίος όχι μόνο εξέπεμπε ένα καθαρό και αξιόπιστο επιστημονικό μήνυμα αλλά το πλαισίωνε με ισχυρή συναισθηματική νοημοσύνη και ενσυναίσθηση, στη συνέχεια τα μηνύματα και τα μέτρα έγιναν αντιφατικά, συγχυτικά, ασαφή, με βαθύ έλλειμμα νοηματοδότησής τους.

Αυτό που συστηματικά παρατηρήθηκε και βιώθηκε ως ασυναρτησία είχε δραματική επίδραση στην πειθώ και συνέτεινε στην έλλειψη κατανόησης των αντιστάσεων των πολιτών (ο θόρυβος, οι φήμες και οι θεωρίες συνωμοσίας έφεραν αρνητική συγκινησιακή επιμόλυνση σε σύγκριση με την αρχική καθαρότητα των μηνυμάτων).

Η στοχοποίηση των ανεμβολίαστων, ως κοινωνικά ανεύθυνων, «ψεκασμένων» ή αρνητών της πανδημίας, ενισχύει το διχασμό, τον στιγματισμό, την οργή και τις άλογες συναισθηματικές αντιδράσεις.

Ποια είναι μια σύγχρονη αποτελεσματική στρατηγική για να αντιμετωπιστεί ένα τόσο πολύπλοκο κοινωνικό πρόβλημα το οποίο έχει άμεσες επιπτώσεις στη δημόσια υγεία;

Είναι πολύτιμη η εμπειρία της Αμερικανίδας κοινωνικής ανθρωπολόγου Hedi Larson (New Yorker, 12/6/2021) η οποία έχει συνεργαστεί συστηματικά με τον ΠΟΥ και με κυβερνήσεις των αναπτυσσόμενων χωρών στο πλαίσιο του «vaccine confidence project:

-Η οικοδόμηση μιας αλυσίδας εμπιστοσύνης (και όχι συμμόρφωσης) απαιτεί την συμμετοχή όλης της κοινωνίας μέσα από μια διεπιστημονική προσέγγιση, η οποία να χρησιμοποιεί τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα της digital science, πολιτικής επιστήμης, τεχνητής νοημοσύνης, ψυχολογίας, στατιστικής, επιδημιολογίας και experts των social media και των ΜΜΕ.

-Τα μηνύματα τα οποία πρέπει να εκπέμπονται ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο και μέσα από την ενίσχυση της επικοινωνιακής επίδρασης των τοπικών «influencers» (οικογενειακοί γιατροί, πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, ιερείς, στελέχη τοπικής αυτοδιοίκησης, πρόσωπα δημοφιλή ή υψηλού κύρους και εκπρόσωποι μειονοτήτων) πρέπει να είναι μηνύματα πειθούς, αλληλεγγύης, αγάπης και κατανόησης, όχι μηνύματα εξαναγκασμού και εκφοβισμού,

-Αυτοί οι πολύτιμοι κοινωνικοί διαμεσολαβητές-influencers πρέπει να αποδομούν με ήπιο τρόπο τα ανορθολογική επιχειρήματα χωρίς ωστόσο να αποδίδουν «θρησκευτική» απόλυτη ισχύ στα επιστημονικά δεδομένα. Η τακτική πόρτα-πόρτα σε τοπικό επίπεδο είναι η μόνη πραγματικά αποτελεσματική, εφόσον την προσωπική επαφή αναλαμβάνουν τα κατάλληλα πρόσωπα με το κατάλληλο μήνυμα,

Η οικοδόμηση της εμπιστοσύνης είναι η προϋπόθεση για την οικοδόμηση του τείχους ανοσίας.

Καλές πρακτικές σε τοπικό επίπεδο υπάρχουν στη χώρα μας (τα ποσοστά εμβολιασμού ανά περιοχή δείχνουν πολλά) ερήμην της κεντρικής εξουσίας και των μεγαλοπαραγόντων που κάνουν ατελέσφορα κηρύγματα καλλιεργώντας πόλωση και διχασμό.

Η προσωπική μου εμπειρία διαχείρισης δύσκολων ψυχιατρικών περιστατικών στην κοινότητα δείχνει ότι οι αντιστάσεις δεν κάμπτονται με την καταγγελία «ρατσιστικών» συμπεριφορών και με «ηρωικές» διακηρύξεις για τα δικαιώματα και το πολιτικά ορθό, αλλά με υπομονετική διαπραγμάτευση, σκληρή δουλειά, σεβασμό στο αξιακό σύστημα του άλλου, κατανόηση του ανοίκειου στην κοινότητα

(Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι Καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πάντειο, Ψυχίατρος, Ψυχαναλυτής)

Πηγή: ieidiseis.gr

Στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε πώς θα είμαστε μετά την πανδημία. Γίνονται εκτιμήσεις και προβλέψεις για δίψα διασκέδασης και σεξουαλική απελευθέρωση αλλά και για το ακριβώς αντίθετο.

Η πανδημία εισέβαλε βίαια στην πραγματικότητά μας, η ανθρωπότητα ήταν απροετοίμαστη και ανυποψίαστη, η διάρκεια της περιπέτειας είναι μεγάλη, οι ανατροπές σε όλα τα επίπεδα συνταρακτικές και η αβεβαιότητα απόλυτη.

Στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε πώς θα είμαστε μετά την πανδημία. Γίνονται εκτιμήσεις και προβλέψεις για δίψα διασκέδασης και σεξουαλική απελευθέρωση αλλά και για το ακριβώς αντίθετο, για παρατεταμένο ιδρυματισμό και εσωστρέφεια.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι η επιστροφή σε κανονικές ψυχολογικές και κοινωνικές συμπεριφορές δεν είναι προβλέψιμη και η μετάβαση μπορεί να διαρκέσει πολύ.

Τι έχουμε μάθει μετά από έναν χρόνο μάχης με την πανδημία;

1.Κατέρρευσε η φαντασίωση της παντοδυναμίας και της μεγαλομανίας του σύγχρονου μετανεωτερικού ανθρώπου του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.

2.Η έκβαση μιας πανδημίας εξαρτάται από τη φυσική ιστορία της νόσου, το δημόσιο σύστημα υγείας, το προσωπικό υγείας, την ισχυρή κοινωνική συνοχή για τήρηση των μέτρων και αυτοπειθαρχία, από την αποφασιστικότητα και διαχειριστική ικανότητα των πολιτικών ηγεσιών.

3. Η ανθρώπινη απληστία που συνδέεται με την καταστροφή της φύσης στο όνομα του κέρδους έχει αναπόφευκτα συνταρακτικές επιπτώσεις στην ίδια την ανθρώπινη ζωή.

4. Οι εκρηκτικές ανισότητες ανάμεσα σε πλούσιες και φτωχές χώρες και ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς μέσα στην ίδια χώρα όχι απλώς δεν αμβλύνθηκαν αλλά επιδεινώθηκαν. Οι πλούσιοι δεν έγιναν απλώς πλουσιότεροι αλλά και είναι πιο προστατευμένοι απέναντι στο κοινό εχθρό σε όλα τα επίπεδα.

ΤΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΘΥΜΑΤΑ

Για τους ανθρώπους που θα έχουν χάσει δικούς τους ή θα έχουν νοσήσει το πέρασμα στο επόμενο στάδιο θα είναι εξαιρετικά οδυνηρό. Δεν θα έχουν μπορέσει να κλείσουν τα μάτια των αγαπημένων τους και να τους αποχαιρετήσουν, θα τους έχουν κηδέψει σε ειδικές περιοριστικές συνθήκες, θα έχουν φοβηθεί για τη ζωή τους σε κάποια ΜΕΘ ή σε κάποια κλίνη Covid ή θα έχουν ταλαιπωρηθεί στο σπίτι τους προσπαθώντας να μη μολύνουν την οικογένειά τους και υποφέροντας από συμπτώματα.

Αυτοί οι άνθρωποι είναι τα μεγαλύτερα θύματα της πανδημίας και θα χρειαστούν οργανωμένη ψυχολογική υποστήριξη, που θα έπρεπε να τους παρέχεται ήδη.

Μαζί τους είναι το υγειονομικό προσωπικό. Δεν χρειάζονται πολλά λόγια για να αποδείξει κανείς ότι έχουν ήδη εξουθενωθεί. Τους έτυχε ο κλήρος να υπηρετήσουν το εθνικό σύστημα υγείας σε μια ιστορικά πρωτοφανή υγειονομική κρίση και κάνουν το καθήκον τους σε δύσκολες συνθήκες με αυταπάρνηση και χωρίς ανταμοιβή. Ούτε οικονομική στήριξη, ούτε προσλήψεις μόνιμου προσωπικού, ούτε ανταπόκριση στα αιτήματά τους για κάλυψη βασικών ελλείψεων στις υποδομές.

Γιατροί και νοσηλευτές θα δυσκολευτούν πολύ να ξεπεράσουν την τραυματική εμπειρία και την βίαιη επίδραση της επαγγελματικής τους απασχόλησης στην προσωπική τους ζωή. Και η έγνοια των ειδικών ψυχικών υγείας πρέπει να είναι πρώτα γι αυτούς τους ανθρώπους. Πρέπει όλοι οι θεσμοί του χώρου, ψυχαναλυτικές και ψυχιατρικές εταιρείες, να προσφέρουν τη γνώση που διαθέτουν για τη στήριξη αυτών των ανθρώπων χωρίς όρους.

ΨΥΧΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

Όλοι όμως, ανάλογα με τις απώλειες που μετράει καθένας στο εισόδημα και στη ζωή του, θα βρεθούν σε μια κατάσταση μετατραυματικού στρες. Ειδικά για την ελληνική κοινωνία, ισχύει ότι η υγειονομική κρίση ακούμπησε τη δεκαετή οικονομική κρίση που προηγήθηκε και επομένως τη βρήκε με εξαντλημένες αντοχές.

Η πανδημία εισέβαλε βίαια στην πραγματικότητά μας, η ανθρωπότητα ήταν απροετοίμαστη και ανυποψίαστη, η διάρκεια της περιπέτειας είναι μεγάλη, οι ανατροπές σε όλα τα επίπεδα συνταρακτικές και η αβεβαιότητα απόλυτη.

Πανελλαδική έρευνα της Kάπα Research σχετικά με το τρίτο lockdown δείχνει ότι το 43% έχει φτάσει στα όριά του, το 40% δηλώνει πολύ κουρασμένο εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων, ενώ τα κυρίαρχα αρνητικά συναισθήματα είναι η πλήξη και ανασφάλεια/αβεβαιότητα για το μέλλον.

Από την έρευνα δεν μαθαίνουμε κάτι που δεν ξέραμε. Από τα λύματα μαθαίνουμε ότι έχει εκτιναχθεί η χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών, όπως επίσης ψυχοτρόπων φαρμάκων. Σε πολλές περιπτώσεις η χρήση αντικαταθλιπτικών, αγχολυτικών και ηρεμιστικών δεν γίνεται μετά από υπόδειξη ψυχιάτρου αλλά πρόκειται για αυτοσχεδιασμούς αυτοθεραπείας που κατά κανόνα είναι καταστροφικοί μεσοπρόθεσμα για την ψυχική υγεία.

Η συνθήκη της καραντίνας είναι έτσι κι αλλιώς πολύ πιεστική, ιδιαίτερα για τους ανθρώπους που είναι μόνοι και ευάλωτοι για λόγους υγείας. Η ταξική διάσταση είναι σημαντική για την ανθεκτικότητα του ατόμου. Είναι διαφορετική η καραντίνα σε μια βίλα με πισίνα ή σε ένα άνετο διαμέρισμα σε πράσινο προάστιο και διαφορετική σε ένα δυάρι υποβαθμισμένης γειτονιάς με γονείς παιδιά και παππούδες μέσα. Και είναι πολύ πιο εύκολο να διανύσει μια τέτοια σκληρή περίοδο περιορισμών και απαγορεύσεων κάποιος που δεν ανησυχεί για ενδεχόμενη κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου και κάποιου που φοβάται ότι θα μείνει άνεργος, θα κλείσει το μαγαζί του, θα βουλιάξει στα χρέη.

Κάτι που ισχύει για όλους είναι ότι τα μέτρα πρέπει να έχουν λογικό ειρμό για να μπορούν να εσωτερικευθούν. Η αντιφατικότητα, οι παλινωδίες, οι ανακολουθίες και η ασυνέπεια στις αναγγελίες των μέτρων μειώνουν την εμπιστοσύνη του πληθυσμού, εμποδίζουν την νοηματοδότηση και επομένως την ατομική ευθύνη, ενώ ενισχύουν την καχυποψία που μπορεί να φτάσει μέχρι και σε θεωρίες συνωμοσίας, την απαισιοδοξία, τον θυμό, τον φόβο και την αβεβαιότητα.

Τέσσερα ερωτήματα:

-Γιατί δεν έγινε έγκαιρα εντατική χρήση τεστ στο γενικό πληθυσμό και στοχευμένα σε ειδικές κατηγορίες, ενώ υπήρχαν ισχυρά κίνητρα γι αυτό από τα αποτελέσματα καλών πρακτικών σε άλλες χώρες;

-Γιατί δεν υπήρξε από την αρχή ειδική φροντίδα στις ευπαθείς ομάδες (από υποκείμενα νοσήματα) και δεν έχει ακόμη ξεκινήσει ο εμβολιασμός τους;

-Γιατί δεν έγινε έγκαιρα και οργανωμένα η επίταξη κλινών του ιδιωτικού τομέα ώστε να αποσυμφορηθεί το εθνικό σύστημα υγείας;

-Γιατί δεν έγιναν στοχευμένα τοπικά lockdown αλλά ίσχυσε το τυφλό καθολικό lockdown ακόμη και σε περιοχές που δεν το χρειάζονταν;

Το τελευταίο lockdown είναι fake. Αφενός δεν ελέγχεται η εφαρμογή των μέτρων, αφετέρου υφίστανται επαχθείς και παράλογοι περιορισμοί όπως η απαγόρευση κυκλοφορίας μετά τις έξι το απόγευμα τα σαββατοκύριακα και η απαγόρευση σωματικής άσκησης μετά τις εννιά το βράδυ μέσα στην εβδομάδα.

Όλα αυτά αυξάνουν την ψυχική δυσφορία, τα επίπεδα μοναξιάς, την ευερεθιστότητα, τις καταθλιπτικές αντιδράσεις και πιθανώς τη χρήση αλκοόλ και ουσιών.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Όλες οι πρόσφατες έρευνες (2020-2021) που έχουν δημοσιευτεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά κύρους συγκλίνουν στα εξής ευρήματα:

-Αύξηση των αγχωδών διαταραχών, της κατάθλιψης, των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών (αυτοκτονικότητα, βλαπτικές συμπεριφορές για την υγεία, μικροπαραβατικές συμπεριφορές), επιδείνωση της κατάστασης των ατόμων που πάσχουν από σοβαρή ψυχιατρική διαταραχή, από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και από διαταραχές πρόσληψης τροφής.

-Αύξηση της χρήσης αλκοόλ, ναρκωτικών ουσιών, αλόγιστη χρήση ψυχοφαρμάκων.

-Αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας και της κοινωνικής απόσυρσης μέχρι το επίπεδο του “νεοϊδρυματισμού” στα σπίτια.

-Οι παράγοντες στρες που συνδέονται με το παρατεταμένο lockdown αποτυπώνονται σε συμπτώματα μετατραυματικού στρες, θυμό, ευερεθιστότητα, αίσθημα μοναξιάς, ανία, φόβο για το μέλλον, αϋπνία στιγματισμό των ατόμων που έχουν νοσήσει.

Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτοί οι παράγοντες στρες σε συνδυασμό με το συλλογικό τραύμα πιθανώς θα έχουν μακρά διάρκεια και μετά το τέλος της πανδημίας.

ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ

Η γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306 διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο για την κοινωνική καταλλαγή ιδιαίτερα στο πρώτο κύμα της πανδημίας. Ωστόσο, δεν μπορεί να υποκαταστήσει ένα οργανωμένο τομεοποιημένο δίκτυο κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Η στήριξη από την ΕΕ μας δίνει τη δυνατότητα να επανασχεδιάσουμε και να ενισχύσουμε το δημόσιο σύστημα υγείας δίνοντας έμφαση και σε στοχευμένες δράσεις ψυχικής υγείας.

Για παράδειγμα, ενίσχυση των ανεπαρκών κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας (κέντρα ψυχικής υγείας, κέντρα ημέρας, κινητές μονάδες αστικού και αγροτικού τύπου), δράσεις προαγωγής και αγωγής ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα για παιδιά και εφήβους, στοχευμένες δράσεις με πρότυπο καλές πρακτικές της ΕΕ για αντιμετώπιση της κατάθλιψης και πρόληψη της αυτοκτονικότητας και, τέλος, συστηματική ψυχολογική στήριξη των λειτουργών του συστήματος υγείας. Έχουμε ήδη αργήσει πολύ.

Το βασικό πρόταγμα είναι η στρατηγικής της «whole society approach», όπως προτείνει και ο ΠΟΥ, δηλαδή της δημιουργίας ισχυρών κοινοτικών δικτύων κοινωνικής αλληλεγγύης.
Δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη χωρίς γενναία επένδυση στην υγεία, στην ψυχική υγεία και στην καινοτομία.

Δώσαμε μάχη για να ενταχθεί ειδικός ψυχικής υγείας στην επιτροπή των επιστημόνων του υπουργείου Υγείας και ευτυχώς έγινε αυτό, έστω και με καθυστέρηση. Περιμένουμε όμως να δούμε στην πράξη το ενδιαφέρον για την ψυχική υγεία αυτών που έχουν την ευθύνη των εισηγήσεων. Γιατί για την πανδημία ψυχικής υγείας που έρχεται δεν θα υπάρχει εμβόλιο – μόνο πρόληψη και συστηματική ψυχοκοινωνική παρέμβαση μπορεί να γίνει.

ΕΝΑ ΘΕΤΙΚΟ ΠΑΡΆΔΕΙΓΜΑ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΓΙΑ ΝΟΣΟΥΝΤΕΣ COVID-19, ΤΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΤΟΥΣ & ΤΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ

Το Υπουργείο Υγείας της Ελλάδας, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των ψυχολογικών συνεπειών της covid-19, υλοποιεί πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης για τους νοσούντες με covid-19, τους οικείους τους, τους εργαζόμενους των νοσοκομείων covid-19, καθώς και τους ασθενείς με χρόνιες παθήσεις που πλήττονται από τις συνθήκες της πανδημίας.

Η δράση θα υλοποιηθεί σε συνεργασία με τις Υγειονομικές Περιφέρειες (ΥΠΕ), τα νοσοκομεία, τις κλινικές covid-19 και τις μονάδες ψυχικής υγείας. Στο πλαίσιο αυτό, έχει γίνει διασύνδεση

Το Κέντρο Ημέρας «Franco Basaglia» της ΕΠΑΨΥ, με το συντονισμό της Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης & Ψυχικής Υγείας «Αργώ», έχει αναλάβει την ψυχοκοινωνική υποστήριξη νοσούντων με covid-19, των οικογενειών τους και του υγειονομικού προσωπικού σε τέσσερα νοσηλευτικά ιδρύματα της 1ης ΥΠΕ: Γενικό Νοσοκομείο Αττικής “Σισμανόγλειο”, Νοσοκομειακή Μονάδα “Αμαλία Φλέμιγκ”, Γενικό Ογκολογικό Νοσοκομείο Κηφισιάς “Οι Άγιοι Ανάργυροι” και Γενικό Νοσοκομείο Αττικής ΚΑΤ.

Η ομάδα παρέμβασης της ΕΠΑΨΥ αποτελείται από ψυχολόγους , ψυχίατρο και κοινωνικό Λειτουργό και θα προσφέρει διαδικτυακά σε ενδιαφερόμενους ατομική, ομαδική και οικογενειακή υποστήριξη, καθώς και ιστοδιαλέξεις (webinars) για τους υγειονομικούς.

Οι υπηρεσίες προσφέρονται άμεσα (εντός 48 ωρών). Ο ενδιαφερόμενος μπορεί να έρθει σε επικοινωνία με τα μέλη της ομάδας παρέμβασης τηλεφωνώντας στο 6907722368 ή αποστέλλοντας μήνυμα, με την ένδειξη «Αίτημα υποστήριξης», στην ηλεκτρονική διεύθυνση: covidsupport@epapsy.gr

Στο πρόγραμμα μπορούν να απευθύνονται σε άτομα:

• που νοσούν με covid-19
• που φροντίζουν νοσούντες ή έχουν χάσει κάποιον δικό τους άνθρωπο από covid-19
• με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις που έχουν νοσήσει ή έχουν υποκείμενα νοσήματα και η πανδημία επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργικότητά τους
• με οξεία αντίδραση στρες και άγχους λόγω της πανδημίας
• του υγειονομικού προσωπικού που παρουσιάζουν συμπτώματα άγχους, ψυχολογικής κόπωσης, επαγγελματικής εξουθένωσης, κτλ.

Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, επίτιμος πρόεδρος ΕΠΑΨΥ (Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας)

Η ατιμωρησία των θυτών τροφοδοτεί καταλυτικά τον καταναγκασμό της επανάληψης της βίας επί του άλλου από άτομα με θέσεις εξουσίας: Ό,τι και να κάνω δεν πρόκειται να έχω καμία κύρωση. Η δύναμη και η βία είναι πράγματα αντίθετα: Η βία δεν είναι δύναμη. Όταν η μία επικρατεί απόλυτα, η άλλη απουσιάζει, σημειώνει η Χάνα Αρεντ.

Η χώρα μας βρίσκεται σε έναν τυφώνα αποκαλύψεων για βιασμούς, σεξουαλική κακοποίηση και παρενόχληση γυναικών, και ορισμένες φορές αντρών, όπως επίσης για κατάχρηση εξουσίας.

Είναι εξαιρετικά θετική εξέλιξη που παίρνει χαρακτηριστικά κοινωνικού κινήματος, όπως συνέβη και σε άλλες χώρες, στο βαθμό που η κυρίαρχη ομερτά, δηλαδή η συνωμοσία σιωπής απέναντι σε τέτοιες πράξεις και συμπεριφορές αρχίζει και σπάει με δεδομένη τη δύναμη του συντηρητισμού και της πατριαρχίας.

Το κουράγιο της Σοφίας Μπεκατώρου λειτούργησε σαν καταλύτης για να πυροδοτηθεί μια διαμαρτυρία, ένας κρυμμένος θυμός, η υπέρβαση του φόβου, της ντροπής και της ενοχής απέναντι σε βιασμό σωμάτων και ψυχών.

Είναι πολύ νωρίς για να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε και να αξιολογήσουμε πώς μια τέτοια κοινωνική κινητικότητα μπορεί εκ των υστέρων να μετασχηματίσει ουσιαστικά όχι μόνο ατομικές ή ομαδικές συμπεριφορές αλλά και να αλλάξει σκληρούς συντηρητικούς θεσμούς, όπως της δικαστικής εξουσίας, της αστυνομίας, αλλά και της ίδιας της δήθεν αθώας ελληνικής οικογένειας.

Παρόλο που στη σύγχρονη εποχή το συντριπτικό ποσοστό των βιαστών προέρχονται από οικείο περιβάλλον (συγγενείς, καθηγητές, προπονητές, φίλοι, εργοδότες κοκ), η διάχυτη προκατάληψη για εικαζόμενη συναίνεση των θυμάτων αλλά και η καχεξία των προστατευτικών μηχανισμών εμπόδιζαν την έγκαιρη καταγγελία και την προστασία της αξιοπρέπειας και της ψυχικής ακεραιότητας των θυμάτων. Συχνά, αντί για τους θύτες ενοχοποιούνταν τα ίδια τα θύματα ή απειλούνταν με αποκλεισμό από τις συλλογικότητες στις οποίες συμμετείχαν.

Η υποκρισία της πολιτείας και η δήθεν πολιτική ορθότητα που καταδυναστεύει τον δημόσιο διάλογο έχουν χαρακτηριστικά ακραίου κυνισμού, εκμαυλισμού, αδιαφορίας και προστασίας κάθε είδους εξουσίας.

Η δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη ανέδειξε με συγκλονιστικό τρόπο αυτά τα φαινόμενα: Είχε καταγγείλει τον πρώτο βιασμό της, η αστυνομία την αγνόησε και τη δεύτερη φορά έχασε τη ζωή σε φρικτές συνθήκες χωρίς πια να μπορεί να καταγγείλει.

Πολλοί αναρωτιούνται, ορισμένοι καλόπιστα, άλλοι όχι, γιατί παίρνει τόσο χρόνο η αποκάλυψη. Μετά από μια απόπειρα βιασμού ή έναν βιασμό, αρχικά το πάγωμα, ο πανικός, η ενοχή για την μη αντίδραση συναντούν το φόβο, την ασυνείδητη ενοχή μήπως το θύμα προκάλεσε το συμβάν και την ντροπή απέναντι στο άμεσο και ευρύτερο περιβάλλον. Συχνά, η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, η κατάχρηση ουσιών, η εσωστρέφεια, η κοινωνική απομόνωση, το βίωμα του “ρυπαρού” για το σώμα του θύματος, ο καθοριστικός επηρεασμός της σεξουαλικότητας μπορούν να οδηγήσουν ακόμη και στην αυτοκτονικότητα ή την αυτοκτονία.

Όλες οι καταστάσεις ασφαλώς δεν είναι ίδιες: Άλλο βιασμός, άλλο σεξουαλική παρενόχληση, άλλο κατάχρηση εξουσίας. Ωστόσο, η λειτουργία του τραύματος, οι όροι και ο χρόνος αποκάλυψης, είναι άχρονοι. Ακριβώς επειδή τροφοδοτούνται από ένα αίσθημα αυτοστιγματισμού, ενοχής και ντροπής. Το τραύμα αποτελεί ρήξη στη συνέχεια της ψυχικής ύπαρξης και αδυναμία μεταβολισμού των διεγέρσεων που υπέστη το άτομο. Συχνά το όριο μεταξύ ψυχισμού και σώματος γίνεται δυσδιάκριτο. Παρατηρείται αποτυχία προσαρμογής των ψυχοσωματικών λειτουργιών προκειμένου το “εγώ” να αντέξει και να αμυνθεί. Όπως χαρακτηριστικά είπε η Σοφία Μπεκατώρου, “ήθελα να βγάλω τη σάρκα από πάνω μου”.

Ή όπως μου είπε ένας ομοφυλόφιλος ασθενής μου, ο οποίος είχε υποστεί απόπειρα βιασμού από τον προϊστάμενό του υπό την απειλή απόλυσης: “Το νεκρό δεν πεθαίνει”. Ένα κομμάτι της ψυχής του είχε απονεκρωθεί, ο ίδιος αισθανόταν ότι η εικόνα του εαυτού του είχε για πάντα στιγματιστεί και αυτό που κυριαρχούσε στην εσωτερική του πραγματικότητα ήταν ένα απέραντο ψυχικό πάγωμα, σαν αυτό του θανάτου. Κάποιος που παγώνει δεν μπορεί πια να τραυματιστεί, πόσο μάλλον να πεθάνει.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι η αποκάλυψη, το coming out, είναι μια εσωτερική διαδικασία απολύτως προσωπική για κάθε άτομο αλλά ενισχύεται από το υποστηρικτικό σύστημα του ατόμου και από τους θεσμούς οι οποίοι μπορούν να στηρίξουν την ανθεκτικότητα και να άρουν τον αυτοστιγματισμό.

Εξάλλου, η ατιμωρησία των θυτών τροφοδοτεί καταλυτικά τον καταναγκασμό της επανάληψης της βίας επί του άλλου από άτομα με θέσεις εξουσίας: Ό,τι και να κάνω δεν πρόκειται να έχω καμία κύρωση.

Η δύναμη και η βία είναι πράγματα αντίθετα: Η βία δεν είναι δύναμη. Όταν η μία επικρατεί απόλυτα, η άλλη απουσιάζει, σημειώνει η Χάνα Αρεντ.

Όταν ορισμένοι άντρες μεθούν στη ναρκισσιστική τους επιβεβαίωση ότι τα σώματα των άλλων είναι ιδιοκτησία τους, είναι αντικείμενο επιβολής τους, τότε δεν υπάρχει καμία δυνατότητα εσωτερίκευσης ορίου, απαγόρευσης και σεβασμού για τον άλλο. Τότε, το δικαίωμα του άλλου να πει “όχι, αρνούμαι, δεν θέλω” καταργείται. Η διαστροφή και η ενόρμηση επικυριαρχίας παίρνουν το πάνω χέρι στις ανθρώπινες σχέσεις και καταστρέφουν αμετάκλητα κοινωνικούς και ψυχικούς δεσμούς.

Απαντώντας στην υπερβολή

-Το αδιαφοροποίητο μεταξύ βιασμού, σεξουαλικής παρενόχλησης, κακοποίησης και κατάχρησης εξουσίας, η μανιχαϊστική σκέψη και η διχοτόμηση σε καλό/κακό οδηγεί συχνά στη συλλήβδην ενοχοποίηση των αντρών με αποτέλεσμα την ήττα της σκέψης.

-Η μη διαφοροποίηση, σε τελευταία ανάλυση, αθωώνει τη βία.

-Η υποκατάσταση των θεσμικών απαντήσεων από λαϊκά δικαστήρια στα social media αποτελεί ήττα του κράτους δικαίου και ενισχύει την καχεκτικότητα της δημοκρατίας στη χώρα μας.

-Και οι κρίνοντες κρίνονται. Δεν έχουν όλες οι καταγγελίες την ίδια αλήθεια, την ίδια αξία και την ίδια βαρύτητα. Όταν αντιμετωπίζονται όλοι οι κατήγοροι με τον ίδιο τρόπο, πάλι αδιαφοροποίητα, χάνεται η αυθεντικότητα και φαλκιδεύεται ο κινηματικός χαρακτήρας της δίκαιης κοινωνικής διαμαρτυρίας.

-Οι καταγγελίες ενός κακού, ενδεχομένως αυταρχικού και εγωκεντρικού χαρακτήρα, δεν έχει σχέση με τις καταγγελίες του κινήματος #metoo και πρέπει να γίνονται, με την ανάλογη τεκμηρίωση, στη Δικαιοσύνη και στα αρμόδια σωματεία. Αλλιώς, συντελείται μία ακόμη πράξη ανθρωποφαγίας μέσα από τη δολοφονία χαρακτήρα. Είναι η περίπτωση του Γιώργου Κιμούλη.

(Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής στο Πάντειο, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής)

Πηγή: ieidiseis.gr