Ταυτότητα και ταυτότητες
Παρέμβαση στην Ημερίδα «Ενδυνάμωση και Συνηγορία σε ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα» *
Η ταυτότητα ενός ατόμου θεωρήθηκε για πολύ καιρό ως ένα αντικειμενικό δεδομένο από την παιδική ηλικία: γεννιόμαστε άντρας ή γυναίκα, εθνικός (γηγενής) ή ξένος, σε μια οικογένεια αστική η εργατική.
Από την δεκαετία 1970-80, αυτός ο «έμφυτος» χαρακτήρας τίθεται σε επερώτηση: η ταυτότητα εμφανίζεται σαν ένα φαινόμενο κοινωνικά κατασκευασμένο, ρευστό, δυναμικό, πληθυντικό.
Το ανήκειν σε κοινωνικό, σεξουαλικό, εθνικό, θρησκευτικό ή πολιτικό προσανατολισμό, αναδεικνύει νέα φαινόμενα: ο καθένας είναι πλέον ελεύθερος να συγκροτήσει το κοκτέιλ της επιλογής του, διατρέχοντας τον κίνδυνο ενός κατακερματισμού των διεκδικήσεων και των δεσμεύσεων.
Ίσως δεν πρέπει να συζητάμε τις λέξεις αλλά τα πράγματα. Κατά συνέπεια, η λέξη «ταυτότητα» η «κρίση ταυτότητας» κατά τον Erik Erikson, είναι πηγή πολλών αντιθέσεων και συγκρούσεων, μέσα από έναν επιθετικό προσδιορισμό: εθνική ταυτότητα, εβραϊκή ταυτότητα, σεξουαλική ταυτότητα, κομμουνιστική/αριστερή ταυτότητα κ.λ.π.
Ωστόσο, πέρα από την ανάγκη ενός συλλογικού προσδιορισμού, δηλ. «Ποιοι είμαστε εμείς; ένα έθνος, ένας λαός, ένα κόμμα, ένα κίνημα κ.λ.π., μας οδηγεί αναπόφευκτα στον προβληματισμό: «Ποιος είμαι εγώ συγκεκριμένα;»
Το πληθυντικό με το ενικό συναντώνται. Αλλά πώς;
Οι έννοιες identity policies ή του κοινοτισμού μας δίνουν ένα θεωρητικό πλαίσιο για να κατανοήσουμε την έννοια του ανήκειν στον σύγχρονο κόσμο.
Αυτή η προσέγγιση δίνει το δικαίωμα στον καθένα να εκφράζει την αναγνώριση της ένταξής του στη μία ή στην άλλη κοινότητα στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας κοινωνίας.
Παρά το γεγονός ότι είναι γενικά εύκολη και αποδεκτή η υπεράσπιση της διαφορετικότητας, της ελευθερίας να είναι ο εαυτός του, είναι πιο δύσκολη και συγκρουσιακή η θέση του ποιος είναι ο πραγματικός υπερασπιστής του ανήκειν.
Αυτός που εκτιμά ότι πρέπει να αποδίδει μια συλλογική ταυτότητα σε μια κοινωνική ομάδα ή σε ένα πληθυσμό, χωρίς ωστόσο να λαμβάνει υπ’οψη τα άτομα που αποτελούν αυτόν τον πληθυσμό?
Μπορούμε ίσως να αναγνωρίσουμε μια συλλογική ταυτότητα υπό την προϋπόθεση ότι θα προσδιορίζουμε ότι αυτή δεν θα συρρικνώνει ούτε θα συσκοτίζει την ατομικότητα του καθένα μας, την απάντηση στο θεμελιώδες ερώτημα στο «Ποιος είμαι;»
Ενικός και πληθυντικός μαζί λοιπόν! Ο καθένας μας έχει πολλαπλές ταυτότητες. Το πέρασμα του «Εγώ» στο «Εμείς», απαραίτητη πολιτική προϋπόθεση για την ενδυνάμωση των κοινωνικών κινημάτων, όπως αυτό των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων τίθεται σε συζήτηση.
Γνωρίζουμε ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ταυτότητα φύλου έχουν υπάρξει αιτία πολλαπλών διακρίσεων και αποκλεισμών και η προστασία των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, αποτελεί θεμελιώδες ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η πρόσφατη έρευνα στην Ε.Ε. από το FRA (2013)έδειξε πως 47% των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων έχουν βιώσει προσωπικά τη διάκριση και τον αποκλεισμό εξαιτίας του σεξουαλικού τους προσανατολισμού. Ακόμη, σημαντική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην πανευρωπαϊκή έρευνα ανέφεραν ότι είχαν δεχτεί βία ή είχαν απειληθεί εξαιτίας της ταυτότητας φύλου τους ή/και του σεξουαλικού τους προσανατολισμού. Τα υψηλά αυτά ποσοστά, δυστυχώς δε συνοδεύονται από αντίστοιχο αριθμό καταγγελιών ή κινήσεις υπεράσπισής τους σε κοινωνικό, συλλογικό και ατομικό επίπεδο, καθώς αναφέρεται ότι οι περισσότεροι πιστεύουν ότι τίποτα δε θα γινόταν ή δε θα άλλαζε εάν το ζήτημα έφτανε στις αρχές.
Ο κύκλος του κοινωνικού αποκλεισμού και της ρατσιστικής βίας εκτείνεται στην εργασία, την κοινωνική ζωή, την εκπαίδευση, την πρόσβαση σε κατάλληλες υπηρεσίες υγείας ενώ τα αποτελέσματα του αποκλεισμού γίνονται ορατά στη σωματική και ψυχική υγεία των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, στις ευκαιρίες που στερούνται και στα δικαιώματά τους που συχνά υφίστανται παραβιάσεις
Να έχω μια συλλογική ταυτότητα σημαίνει ότι έχω μια ιστορία και προεκτείνομαι, προβάλλομαι σε ένα μέλλον.
Αν η δημοκρατία είναι η αποδοχή των διαφορών, της διαφορετικότητας, η ελευθερία του καθένα μας περιορίζεται από το αυτό-περιοριστικό «εμείς», του κυρίαρχου πολιτικού λόγου.
Ίσως γι’αυτό υπάρχουν σημαντικές αντιθέσεις στον πληθυντικό και ενικό ορισμό της κάθε κοινωνικής ομάδας που διεκδικεί τα δικαιώματά τη, συμπεριλαμβανομένης και της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.
Ενδεικτικά αναφέρουμε εδώ ότι σε όλες τις χώρες υπάρχουν έντονες συζητήσεις για την υπέρ-αντιπροσώπευση των ομοφυλόφιλων ατόμων στο κίνημα, κάτι που συσκοτίζει τον αγώνα που δίνουν οι άλλες ομάδες για την πολιτική, κοινωνική και ατομική χειραφέτησή τους.
Η έναρξη της δημόσιας διαβούλευσης για το Νομοσχέδιο σχετικά με την Ταυτότητα φύλου , το οποίο επεξεργάστηκε η Γ.Γ. Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης Μαρία Γιαννακάκη , αποτελεί ήδη έναν σημαντικό σταθμό για την αναγνώριση του αυτό-προσδιορισμού των έμφυλων ταυτοτήτων και στη χώρα μας.
Η εναρμόνιση -έστω άτολμα και καθυστερημένα- με το ευρωπαϊκό κεκτημένο για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων , αποτελεί μόνο την αρχή μιάς μακρόχρονης διαδικασίας για την ουσιαστική πάλη στην καθημερινή πρακτική μέσα στην κοινωνία ,της υπέρβασης της κουλτούρας της ντροπής και της ενοχής για την διαφορετικότητα του καθένα μας.
Έχοντας συνειδητοποιήσει από την εμπειρία συνεργασίας με τους λήπτες των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, αυτό που έλεγε ο Άγγλος φιλόσοφος Marc Owens: The indignity of speaking for others, είναι σημαντικό να αναστοχαζόμαστε κάθε φορά από ποια θέση «ανα-ξιοπρέπειας» μιλάμε για τους Άλλους. Από μια θέση τεχνικού ψυχικής υγείας ή από μια θέση «οργανικού διανοούμενου» (Α.Γκράμσι), ο οποίος όχι μόνο σκέπτεται αλλά και δρα για να αλλάξει τα πράγματα με την ουσιαστική εμπλοκή του .
Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους συντελεστές της εκδήλωσης και να εκφράσω τη στέρεα, εδώ και δεκαετίες πεποίθησή μου, μέσα από την εμπειρία μου για την αλλαγή της παραδοσιακής ψυχιατρικής στην Ελλάδα, ότι τέτοιες στιγμές είναι σημαντικές.
Ιδιαίτερα σε μία περίοδο όπου ολόκληροι πληθυσμοί σαγηνεύονται από τον σκοταδισμό, το φόβο, την παράνοια, το νεοναζισμό, συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε ότι η λογική, η επιστήμη, η εκπαίδευση, η γνώση, η ιστορία, η θεωρία της πρακτικής μπορούν νόμιμα να αμφισβητήσουν την επικράτηση της «θυμικής» δημοκρατίας, τη συγκίνηση, τις πεποιθήσεις, την μοιρολατρία, τη βία, τις διακρίσεις, τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Η προοπτική μιας ανθρώπινης απελευθέρωσης και κοινωνικής χειραφέτησης δεν αποτελεί μόνο πρόταγμα της κριτικής ψυχιατρικής, αλλά πρόταγμα της βιωσιμότητας και χειραφέτησης (ίσως αποϊδρυματισμού;) της ίδιας της καχεκτικής δημοκρατίας και του πολιτικού πολιτισμού στη χώρα μας.
* Συνηγορία και Ενδυνάμωση σε ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα.
Δημοσίευση: www.progressivecitizens.gr
